Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda arifmetik materialni o‘rganishda tarixiy materiallardan foydalanish

 

 

2

I.A.Karimov. O‘zbekiston kelajagi- buyuk davlat. –Toshkent. “O‘zbekiston” 1992. 

---

 

7 

 Bu  ma’lumotlar  asosida  chiqariladigan  tabiiy  ilmiy  xulosalar  esa  ma’lum 

falsafiy ishlovdan keyin ilmiy g‘oyaviy  dunyoqarash elementlari fazifasini bajaradi. 

Matematika  darsi  samaradorligini  oshirishda  tarixiy,  ilmiy  –  pedagogik 

merosimiz  keng  imkoniyatga  ega.  O‘qitish,  o’rgatish  jarayoning  o‘ziga  hos 

xususiyatlar  qonuni  hamda  metod  va  tamoillari  didaktik,  ilmiy  nazariy  jihatdan 

o‘rganiladi. 

Didaktik shart – sharoitlarni aniqlash quyidagicha guruhlanadi: 

Birinchi  guruhlarga  oid  shart  –  sharoitlarga  amal  qilish  faoliyat  motivini 

shakllantirishni ta’minlaydi; 

a) bilish ehtiyojini shakllantirish; 

b) ustivor bilishga qiziqishni tarbiyalash. 

Ikkinchi  guruhga  amal  qilishda  ta’lim  jarayonini  o‘z  –  o‘zini  boshqarish 

asosida  bilimlar  tizimini  muvafakkiyatli  shakllantirishni  tarbiyalashdan  iborat  o‘z 

yetakchi  maqsadiga ega. 

a)  o‘zlashtiruvchi  axborotni  qayta  ishlash  bilan  bog‘liq  intellektual  o‘quvni 

shakllantirish; 

b)  ta’lim  jarayonida  rejalashtirish,  o‘z  –  o‘zini  tashkil  etish  va  o‘z  –  o‘zini 

nazorat qilishni amalga oshirishga o‘quvni shakllantirish. 

Uchinchi guruhga faol o‘quv jarayoniga har bir o‘quvchini olib kirishni  ko‘zda 

tutadi: 

a) ommaviy ishlarda individual yondashuvni amalga oshirish; 

b) o‘quvchilarning o‘quv, bilish faoliyatini nazorat etish. 

Shunday  qilib,  matematika  darslarida  tarixiy  materiallardan  foydalanib,  dars 

o‘tish  o‘quvchilarga  bilish  faoliyatining  barcha  bosqichlarida  bilimlarni 

qiziqishlarini kuchaytiradi. 

O‘tmish  tariximizda  buyuk  mutafakkir  olimlar  juda  katta  ilmiy  –  didaktik 

meros qoldirganlar. Yaqin va O‘rta sharqda Horazmiy, Farobiy, Buruniy, Ibn Sino, 

Umar  Xayyom,  Mirzo  Ulug‘bek,  G‘iyosiddin  Koshiy,  Ali  Qushchi  kabi 

mutafakkirlar ilmiy didaktika asoschilaridir. 

---

 

8 

Muhammad  Xorazmiy  shaxsning  uzluksiz  kamol  topishi  nazariyasini 

rivojlantirish  borasida  muhim  xizmat  qildi,  induktiv  va  deduktiv  tafakkurdagi 

alohidalik  hamda    umumiychilikning  birligi  prinsipini  muayyanlashtirdi.  Al  – 

Farobiy  o‘qitish  usullarining  tasnifnini  ishlab  chiqqan.  Ular  amaliy  va  nazariy 

metodlarga ajratilgan, shu tariqa o‘qitishning amaliy yo‘nalishi va kishilarni hayoti 

hamda kundalik faoliyati bilan yuog‘liq g‘oyalari ilgari surilgan. Olim o‘qitishning 

tajriba  va  ko‘rgazmali,  induktiv  va  deduktiv,  amaliy  metodlariga  alohida  e’tibor 

beradi.  Barcha  metodlarni  o‘quvchining hayotiy  tajribalariga   mantiqiy  tafakkuriga 

tayagan holda birlashtiradi. 

Al  –  Farobiy  matematika  fani  misollarini  asosida  o‘qitishning  ilmiylik, 

ko‘rgazmalilik tushunarlik va izchillik prinsiplarini ishlab chiqqan.  

Ibn  Sinoning  bilim  roqali  erishiladigan  natijalar  haqidagi  ta’limoti  o‘qitish 

nazariyasida  alohida o‘rin egallaydi. Uning fikricha, buyumlarni chinakam bilishga 

tashqi  ko‘rinishni  tahlil  qilish,  sabablarini  aniqlash  asosida  erishiladi.  Ibn  Sino 

aqlning  riovlanish  bosqichlarini  ishlab  chiqadi.  Mushohada  bilan  idrok  qilishning 

birinchi bosqichi aqliy kategoriyalarni tushuntirishdan iborat. Ikkinchi bosqich ikki 

xil  fikrni  idrok  etishdir.  Aqliy  rivojlanishning  uchinchi  bosqichiga  o‘zlashtirilgan 

fikrlarni idrok etish bilan erishiladi. Shunda u xaqiqiy aql deyiladi. 

matematika  o‘qitishda  tarixiy  materiallardan  foydalanishni  tashkil  etish, 

o‘zining  tizimiga  asosan,  ikki  maqsadni  parallel  ravishda  amalga  oshiradi. 

birinchidan, matematik qonuniyat, dannie, formulalarni, matematik talqinni amalga 

oshirsa,  ikkinchidan,  bu  qonuniyat  dalie,  formulaning  nafaqat  matematikada,  balki 

boshqa  fanlar  ham  undan  foydalanish  uslublari  ko‘riladi,  natijada  shu  sohada  

o‘quvchilar bilishi chuqurlashadi. shuning uchun ham matematikani o‘rta maktabda, 

ayniqsa,  boshlang‘ich  sinflarda  o‘quvchilarga  tarixiy  materiallar  bilan  qo‘shib 

o‘qitishda o‘zining pedagogik va psixologik jihatlari  bilan farq qilishi bilan birga 

o‘qitish  jarayonida  ishlatiladigan  metodlarni  o‘zaro  uzviyligi,  didaktik  ketma  – 

ketligi  bilan ham farq qiladi.