|
Xulosa va takliflar
Aytaylik, biror jarayonni elementar ishlarning chekli, qat’iy ketma- ketligi sifatida tasvirlash mumkin bo’lsin (elementar ish deb, bajarilish jarayoni ma’lum bo’lgan ishni tushunamiz). Berilgan jarayonni amalga oshirish uchun qaysi elementar ishlarni va qaysi ketma-ketlikda bajarish lozimligini ko’rsatuvchi buyruqni algoritm deb ataladi. Agar biror ishni bajarish algoritmi ma’lum bo’lsa, u holda uni amalga oshirish uquvini shakllantirish, umuman aytganda, o’qitilayotgan bolaga uni yetkazishdan iborat bo’lishi mumkin. Shunday qilib, algoritmlarni ishlab chiqish muhim metodik ahamiyatga ega, algoritmlarning o’zlari esa o’qitish mavzulari bo’ladi. Algoritmlarni o’qitish mavzusi sifatida tuzishda yuqorida ko’rsatilgan asosiy talablardan tashqari yana bir qator didaktik shartlarni ham hisobga olish zarur. Bir xil ishlar sinfining o’zi uchun turli algoritmlar tuzilishi mumkin bo’lib, ular bir-biridan elementar ishlar soni va ularning lozimligi bilan farq qiladi. Shu sababli o’rganilayotgan algoritm oqilona tarzda berilishi, ya’ni eng kam sondagi yetarlicha sodda elementar ishlardan iborat bo’lishi lozim. Boshlang’ich sinflar o’quv materialiga nisbatan bir necha variantdagi algoritmlarni ko’rib chiqamiz. To’g’ri to’rtburchak perimetrini aniqlash algoritmini ko’raylik. A1: 1. To’g’ri to’rtburchakning har bir tomonini o’lchash. 2.Olingan qiymatlar yig’indisini topish. A2: 1. To’g’ri to’rtburchak tomonlari uzunliklari yig’indisiga teng kesma yasash. 2. Hosil bo’lgan kesmani o’lchash. Hamma sinflar masalalari uchun ham algoritm tuzib bo’lavermaydi. Masalan, arifmetik masalalar shartlari bo’yicha ifodalar (tenglamalar) tuzish uchun, berilgan sonli ma’lumotlar, ifodalar (tenglamalar bo’yicha matnli masalalar tuzish uchun, matnli masalalar shartlarini qisqa yozish uchun algoritm ishlab chiqish mumkin emas. Ikkinchi tomondan, ko’pchilik sxemalar, yo’riqnomalar, buyruqlar tashqi tomondan algoritmlarga o’xshasada, lekin aslida algoritmlar emas. Bu narsa, xususan, o’quvchilarga masalaning ustida ishlashlari bo’yicha eslatmaga ham taalluqlidir. Boshlang’ich sinflarda algoritmlashtirish mumkin bo’lgan jarayonlarning eng muhim sinflarini sanab o’tamiz: 1) “katta”, “kichik”, “teng” munosabatlarini o’rnatish; 2) og’zaki va yozma hisoblashlar; 3) tenglamalarni yechish; 4) geometrik shakllarni yasash; 5) sonning ulushini, sonning kasrini, sonning ulushi bo’yicha uning o’zini aniqlash. Endi ikkinchi metodik muammoni qaraymiz, u o’quvchilarga algoritmlarni o’rgatishning umumiy qonuniyatlarini ochishdan iborat edi. Yuqorida aytildiki, algoritmlashtirilishi mumkin bo’lgan ma’lum amaliy faoliyatni o’qitish tamoyilga ko’ra ushbu bosqichlarga bo’linadi: o’qituvchi algoritmni ishlab chiqadi; o’qituvchi algoritmning mazmuni bilan o’quvchilarni tanishtiradi; o’quvchilar mazkur algoritmdan ko’p marta foydalanib, uni o’zlashtiradilar. O’rta maktab uchun matematika dasturlarini tahlili shuni ko’rsatadiki, boshlang’ich maktabning yuqorida ko’rsatilgan algoritmik masalalarning sinflariga nisbatan vazifasi juda turlichadir. Masalan, og’zaki va yozma hisoblash algoritmlarini o’quvchilar avtomatizm darajasida o’zlashtirishlari zarur. Bu narsa “katta”, “kichik”, “teng” munosabatlarni- o’rnatish algoritmlariga ham xosdir. Tenglamalarni yechish, geometrik shakllarini yasash, ulushlar va kasrlar ustida amallar bajarish usullarini o’rganish esa o’rta sinflarda yuqoriroq darajada davom ettiriladi. Boshlang’ich sinflar o’quvchilari tenglamalarni yechish bilan arifmetik amallarning komponentlari va natijalari orasidagi bog’lanishi, geometrik shakllarni yasash bilan geometrik shakllarnin ta’rif va tavsifini, ularning ba’zi xossalarini, sonning kasrini va ulushini topish bilan ulush va kasr tushunchalari ma’nosini o’zlashtiradilar. O’quvchilarni algoritmlar bilan tanishtirishda ikkita metodik yondoshuv bo’lishi mumkin. 1. Ilgari o’rganilgan elementar ishlarni ma’lum ketma-ketlikda, tizimda bajarish mutlaqo yangi masalani hal etish imkonini berishini o’quvchilarga aniq misollarda ko’rsatiladi. o’quvchilar o’qituvchi rahbarligida mazkur algoritmni qayta amalga oshiradilar. Bu tajriba sxema shaklida umumlashtiriladi va u yo individual (shaxsiy) kartochkalarda, yoki maxsus jadvalda qayd etiladi. Bu sxemadan foydalanayotganda, o’quvchilar, dastlabki vaqtlarda har bir elementar ishning nomini, uning mazmunini tovush chiqarib aytadilar. Keyin ayrim o’quvchilar elementar ishlarning bajarilishini Ba’zan tovush bilan sharhlaydilar, qolgan o’quvchilar esa buni ichlarida bajaradilar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
O‘zbekiston respublikasi ―Ta‘lim to‘g‘risidagi qonun.
2. Axmedov M., Mirzaaxmedov M. Mantiqiy fikrlashga o’rgatish (4– sinf
“Matematika” darsligi asosida) // Boshlang’ich ta’lim. 2004. №2, 42–45 b.
3. Sh.Alinov,O.R.Xolmuhammedov,M.A.Mirzaxmedov. 9-―algebra‖ 2006- yil Internet manzillari 1. www.bilimdon.uz 2. uz.wikipedia.org 3. www.tdpu.uz 4. library.tuit.uz 5. www.study.uz 6. www.elearning.uz 7. www.pedagog.uz
4.O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning qaror va farmonlari.
5.O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. - T.: O‘zbekiston, 2015.
6.”Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida(yangi tahriri)”gi qonuni
7.”Standartlashtirish to'g'risida”gi qonuni
8. O‘zbekiston respublikasi ―Ta‘lim to‘g‘risidagi qonun‖.
9. O‘zbekiston respublikasi ―Ta‘lim to‘g‘risidagi qonun.
10. Sh.Alinov,O.R.Xolmuhammedov,M.A.Mirzaxmedov. 9-―algebra‖ 2006- yil Internet manzillari 1. www.bilimdon.uz 2. uz.wikipedia.org 3. www.tdpu.uz 4. library.tuit.uz 5. www.study.uz 6. www.elearning.uz 7. www.pedagog.uz
Monografiya va ilmiy adabiyotlar O’zbek va rus tillarida
11.O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asosalari I.A.Hamedov, A.M.Alimov.
Международные экономические отношения /Под ред. Хасбулатова Р.И. М.: Новости, 1991.Т.1. 2009
13.ПеброМ. Международные экономические, валютно-финансовые отношения. - М.: Прогресс-Универс, 1994.
14. Jumaniyozov Q. S. Geometrik tasavvur-tafakurni rivojlantirish omili // Xalq
ta’limi. – 2001. -№3. – 89-92-b.
15. Jumayev E.E. Boshlangi’ch matematika nazariyasi va metodikasi.
16.Jumayev M.E., Tojieva Z.G’. Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish
metodikasi. – T.: Fan va texnologiya, 2005. – 312 b
17. Bikbaeva N.U. Matematika, 4–sinf uchun darslik. – T.: O’qituvchi, 2008. –
452 b.
Internet saytlari
1. www.metodist.ru
2. www.criticalthinking.org
3. http://www.psyfactor.org/lybr7.htm 11. http://www.anovikov.ru/artikle/problem.htm89
Do'stlaringiz bilan baham: |
