Ma`muriy javobgarlik va ma`muriy jazo. Ma`muriy javobgarlik-bu yuridik javobgarlikning bir turidir. Unga ma`muriy huquqbuzarlikni sodir etishda (hatti-harakat qilgan) aybdor bo`lgan shaxslar tortiladi.
Ma`muriy huquqbuzarlik deganda qonun hujjatlariga binoan ma`muriy javobgarlikka tortish nazarda tutilgan, shaxsga, fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga, mulkchilikka, davlat va jamoat tartibiga, tabiiy muhitga tajovuz qiluvchi g`ayriqonuniy, aybli qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan harakat yoki harakatsizlik tushuniladi (ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi Kodeks,10-modda).
Ma`muriy huquqbuzarlikning eng muhim belgilaridan biri g`ayriqonuniylikdir. Bu g`ayriqonuniy harakat kabi g`ayriqonuniy harakatsiz bo`lishi mumkin. Masalan, ko`chadan o`tish qoidasining piyoda tomonidan buzilishi –g`ayriqonuniy harakatdir. Harbiy xizmatga chaqiriluvshi uzrli sabablarsiz mudofaa ishlari vazirligi organlariga kelmasa – bu g`ayriqonuniy harakatsizlikdir.
Ma`muriy huquqbuzarlik qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir etiladi. Qasddan qilingan huquqbuzarlikka mayda bezorilik, ta`qiqlangan usul bilan ov qilish kiradi. Ehtiyotsizlik bilan sodir etilganlarga – yong`in xavfsizligi, mehnat muhofazasi qoidalarini buzishlar kiradi.
O`zbekiston Respublikasida ma`muriy javobgarlik fuqarolarga nisbatan 16 yoshga to`lgandan boshlab kuchga kiradi (13-modda).
Ma`muriy huquqbuzarlikni sodir etgan 16 yoshdan 18 yoshgasha bo`lgan shaxslarga voyaga etmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar to`g`risidagi nizomda nazarda tutilgan choralar qo`llaniladi. 16-yoshgasha bo`lgan shaxslar uchun huquqbuzarning ota-onasi yoki vasiysi javobgarlikka tortiladi.
Harbiy xizmatchilar va IIV xodimlari ma`muriy huquqbuzarliklar uchun intizom ustaviga ko`ra javobgar bo`ladilar. Faqat yo`l harakati, ov qilish, baliq tutish, bojxona qoidalarini buzganlik uchun ular umumiy asoslarda javobgarlikka tortiladilar.
Qonun ma`muriy javobgarlikdan ozod qilish asosini nazarda tutadi. Bunga:
- zaruriy mudofaa;
- oxirgi zarurat;
- aqli norasolik;
- zararli oqibatning arzimasligi ( yoki umuman zarar etmagan bo`lsa). Kabi holatlar kiradi.
Ma`muriy jazo ma`muriy huquqbuzarlik uchun javobgarlik mezoni chorasi hisoblanadi. Ma`muriy jazo javobgarlikka tortish chorasi bo`lib, u ma`muriy huquqbuzarlik sodir etgan shaxsni qonunlarga rioya etish va ularni hurmat qilish ruhida tarbiyalash, shuningdek ana shu huquqbuzarning o`zi tomonidan ham, boshqa shaxslar tomonidan ham yangi huquqbuzarlik sodir etilishining oldini olish maqsadida qo`llaniladi.
Ma`muriy jazo turlari:
1. Jarima-ma`muriy huquqbuzarlik sodir etishda aybdor shaxsdan davlat hisobiga pul undirishdir. Uning miqdori eng kam oylik ish haqidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Eng kam miqdori eng kam ish haqining ellikdan bir qismidan, mansabdor shaxslarga esa, o`ndan bir qismidan kam bo`lmasligi kerak. Eng ko`p miqdori eng kam ish haqining besh baravaridan, mansabdor shaxslarga esa, o`n baravaridan oshmasligi kerak.
2. Haqini to`lash sharti bilan olib qo`yish –huquqbuzarlik quroli bo`lgan ashyoni majburiy ravishda olib qo`yishdan iborat bo`lgan ma`muriy jazo chorasi. Olib qo`yilgan ashyo sotilib, undan tushgan pul sotish uchun ketgan harajatlarni chegirib tashlagan holda egasiga qaytariladi.
3. Musodara qilish – ma`muriy huquqbuzarlikni sodir etish quroli bo`lgan ashyoni majburiy tarzda pulini to`lamay davlat mulkiga aylantirishdan iborat. Ushbu jazo chorasi tuman (shaxar) sudining ma`muriy ishlar bo`yicha sudyasi tomonidan qo`llaniladi. Bunda faqat huquqbuzarning mulki bo`lgan ashyogina musodara qilinishi mumkin.
4. Maxsus huquqdan mahrum qilish (transport vositasini boshqarish huquqidan ov qilish huquqidan mahrum qilish) tuman (shaxar) sudining ma`muriy ishlar bo`yicha sudyasi tomonidan uch yilgacha muddatga qo`llaniladi va bu muddat 15 kundan kam bo`lishi mumkin emas.
5. Ma`muriy qamoqqa olish-jinoyatlarga yaqin huquqbuzarliklarga yoki takroriy qo`pol ma`muriy huquqbuzarliklarga nisbatan qo`llaniladi. Eng ko`p muddat – o`n besh sutkagacha, lekin favqulodda holat tartibi sharoitida jamoat tartibiga tajovuz qilganligi uchun o`ttiz sutkagacha muddatga qo`llaniladi. Ma`muriy qamoqqa olish tuman(shaxar) sudining ma`muriy ishlar bo`yicha sudyasi tomonidan tayinlanadi. Quyidagilarga nisbatan ma`muriy qamoq chorasi qo`llanilmaydi;
a) homilador ayollarga;
b) uch yoshgacha bolasi bo`lgan yoki bolasini 14 yoshgacha yolg`iz tarbilayotgan ayollarga;
v) 18 yoshga to`lmagan shaxslarga;
g) I va II guruh nogironlariga.
