|
4.
Personnel
—
ходимлар
5.
Process
—
жараён
,
ҳаридор
тажрибаси
(
мисол учун
,
кўп вақт талаб
қилувчи гипермаркетга ташриф
)
4P модели.
5P модели:
People
(
одамлар
,
ходимлар
)
қўшилган
.
6Р модели: 5P модели +
Image
.
7P модели (мумтоз моделга
people,
process
ва
physical evidence
—
ходимлар
,
мос равишда жараён ва
жисмоний гувоҳнома қўшилган
.
Бизнесда риск бошкаруви ва
сугурталаш
Режа
•
Риск менежменти
•
Су
ғ
урталаниш риски
•
Су
ғ
урталанмаслик риски
Рискни юзага келиш тарихи
“Риск” сўзи
•
Рискни юзага келиш
тарихини инсонни
пайдо бўлиши билан
бо
ғ
лаш мумкин ёки
инсон
ҳ
аётини маълум
бир
қ
исми деб изо
ҳ
лаш
мумкин.
•
“Риск” сўзи испанча-
португалча сўздан
олинган бўлиб “сув
остидаги
қ
оя” деган
маънони билдиради.
Риск тушунчасининг
мо
ҳ
ияти ва а
ҳ
амияти.
Рискларни бошқариш, риск
-
менежмент
(
ингл
. risk management) —
ноқулай
(
салбий
)
натижаларни юзага келиш
эҳтимоллигини камайтириш
ва эҳтимолли йўқотишларни
минималлаштиришга
йўналтирилган бошқарув
қарорларини қабул қилиш ва
бажариш жараёни
Риск-менежмент
•
бу ерда “менежмент” термини олдинга
қ
ўйилган ма
қ
садга эришиш учун чора-
тадбирлар йи
ғ
индисини
ҳ
ам англатади.
•
Риск-менежментни менежментнинг
хўжалик субъекти фаолиятидаги
рискларни бош
қ
аришдаги
муаммоларни ўрганувчи йўналиши деб
ифодалаш мумкин.
•
Риск-менежмент – хўжалик юритувчи
субъект фаолиятида юзага келган
рисклар таъсирини камайтиришга
қ
аратилган
қ
арорларни
қ
абул
қ
илиш ва
улар ижросини таъминлаш тизимидир.
Рисклар иктисодий котегория сифатида
•
Рискларни
и
қ
тисодий
категория
ва
субъект
сифатида
юзага
келишида
и
қ
тисодий
муносабатларнинг
ривожланиши му
ҳ
им рол ўйнайди. Риск
тушунчаси кўп
қ
иррали сўзлар билан
умумлашган бўлиб,
ҳ
ар бир жумла ор
қ
али
ёритилган маълум бир йўналишларини
белгилаб берган. Бу эса рискни тал
қ
ин
этишда турлича изо
ҳ
ларни келтириб
чи
қ
арган.
Риск тушунчасига турли хил таърифлар
Тадбиркорлик фаолиятидаги рисклар
•
Риск тадбиркорлик фаолиятининг энг
асосий элементларидан бири
ҳ
исобланиб, у
кенг маънога эга бўлган кўп
қ
иррали
тушунча.
Тадбиркорлик фаолияти билан
боғлиқ рисклар
•
Молиявий
•
Инновацион
•
Инвестицион
•
Ишлаб чиқариш
•
Тижорат
•
Юридик
Молиявий риск
фирма томонидан ўзининг молиявий
мажбуриятларини бажармаслик риски
Молиявий рискларни юзага келиш
сабаблари:
•
дебиторлар томонидан тўловларнинг
амалга оширилмаслиги
;
•
инфляция ва дефляция;
•
валюта курсларини ўзгариши
.
Тижорат риски
молиявий
-
хўжалик фаолияти жараёнида
йўқотишлар риски
Тижорат рискини юзага келиш сабаблари:
•
реализация ҳажмининг пасайиши
;
•
ҳаридлар ҳажмини кўзда тутилмаган тарзда
пасайиши
;
•
товарларнинг ҳарид баҳоларини кўтарилиши
;
•
муомала харажатларининг ортиши
;
•
муомала жараёнида товарларнинг
йўқотилиши
.
Ишлаб чиқариш риски
ташқи ва ички омиллар таъсири
натижасида товарлар ишлаб
чиқариш
,
хизматлар кўрсатиш
,
ишлар
бажариш бўйича ўзининг
мажбуриятлари ва норматив
режаларни бажармаслик риски
Инновацион риск
бу бозорда кутилган
талабга эга бўлмай қолиши
мумкин бўлган янги
товарлар ва хизматларни
ишлаб чиқаришга фирма
томонидан маблағларни
жойлаштириш натижасида
юзага келадиган
йўқотишлар эҳтимоллиги
Инвестицион риск
корхонани инвестицион
фаолияти жараёнида
кўзда тутилмаган
молиявий йўқотишларни
юзага келиш
–
инвестициялардан
кутилганидан кам
даромад олиш
эҳтимоллиги
Юридик риск
қонунчилик, солиқ тизими ва ш.к.
ўзгаришлар натижасидаги
эҳтимолий йўқотишлар.
Юридик риск компаниянинг
(
мижозлар ва контрагентларнинг
)
ички ҳужжатларини амалдаги
қонунчилик нормалари ва
талабларига мос келмаслиги
натижасида юзага келиши
мумкин
.
Банк тизимида риск тушунчаси
•
Банк тизимининг самарадорлигини ошириш
ва улар фаолиятини муста
ҳ
камлаш банкларда
ички
ўзини
ўзи
тартибга
солувчи
механизмларни йўлга
қ
ўйиш билан бирга банк
назорати
тизимини
янада
такомиллаштиришни та
қ
озо
қ
илиши яхши
маълум. Бозор муносабатлари шароитида банк
назорати режали и
қ
тисодиётга хос назорат
тафтиш тизимидан тубдан фар
қ қ
илиши
керак.
Яъни,
бозор
и
қ
тисодиёти
шароитида банк назоратининг бош
вазифаси - омонотчилар ва кредиторлар
манфаатларини
ҳ
имоя
килинишини
таъминлаш ма
қ
садида банк тизимидаги
риск даражасини тартибга солишдан
иборатдир.
Банк тизимидаги Риск турлари
•
Операцион рисклар ўз ичига банкнинг
хизмат
ҳ
а
қ
ини кўпайиши
ҳ
амда жорий
ҳ
аражатларни ошиши (масалан, маъмурий
- хўжалик
ҳ
аражатларни коплашга
қ
обилиятсизлиги билан бо
ғ
ли
қ
,) рисклар.
•
Хавфсизлик риски - банкнинг умумий
хавфсизлигидан, ички
ҳ
амда ён
ғ
ин
ҳ
авфсизлигидан иборат.
•
Инновация риски лойи
ҳ
а рискидан
(уникал лойи
ҳ
алар рискидан, банкнинг
ички рискидан, бозор ёки портфель
рискидан), селектив рискдан (инновация
учун ва
қ
тни нотў
ғ
ри ани
қ
лаш), зарурий
воситаларнинг йў
қ
лиги рискидан иборат.
Тижорат банкларида риск
•
Тижорат банклари кредит портфелида рискларни
бош
қ
ариш жараёни
қ
уйидаги боскичларларда ўз
аксини топади:
•
Рискни иднетификациялаш;
•
Риск идентификацияси бос
қ
ичида рискнинг тури,
рискнинг хусусиятлари, рискнинг
қ
айси со
ҳ
ага
оидлиги ва риск
ҳ
а
қ
ида бош
қ
а маълумотлар
тўпланади
ҳ
амда та
ҳ
лил этилади.
•
Рискларни таъсир
қ
илиш о
қ
ибатларини ба
ҳ
олаш;
•
Ушбу бос
қ
ичда рискни ба
ҳ
олаш моделлари
ор
қ
али рискнинг даражаси ва таъсир этиш кўлами
ўлчанади
ҳ
амда та
ҳ
лил этилади.
•
Рискларни бош
қ
ариш юзасида
қ
арорлар
қ
абул
қ
илиш;
•
Рисклар даражаси ўлчангандан сўнг олинган
натижаларга кўра рискларни бош
қ
ариш
методлари ор
қ
али стратегия ва тактикалар ишлаб
чи
қ
илади.
•
Риск назорати.
Рискни камайтиришда диверсификация
•
Рискни камайтириш ма
қ
садида
инвестиция ёки бош
қ
а мабла
ғ
ларни бир
неча йўналишлар бўйича та
қ
симлаб
чи
қ
иши деб таърифлаш диверсификация
мо
ҳ
иятини нисбатан ани
қ
ро
қ
ифодалаши
мумкин.
Қ
арорларнинг таснифланиши бир нечта белгилар
бўйича амалга оширилади:
Риск шароитида карорлар
кабул килиш
Таваккал карорлар кабул килиш
•
Ани
қ
лик шароитида
қ
абул
қ
илинган
қ
арорлар ва ноани
қ
лик
(риск) шароитида
қ
абул
қ
илинган
қ
арорлар;
•
Таваккалли (рискли)
карорларнинг уни кабул
килувчи бошкарувчилар
ўз тахминларини
асослашга
уринмайдилар. Улар
ўзларига ишонган холда
хеч кандай хавфдан
кўркмайдилар.
Банк риски банк фаолиятини амалга ошириш жараёнида банк
мабла
ғ
ларининг бир
қ
исмини йў
қ
отиш, ёки даромад ололмаслик
шароитида ижобий натижага умид
қ
илиб, банк операцияларини
(депозит, кредит, инвестиция, валюта) ўтказишдир
Банк риски
Банк риски
•
Бу таърифда,
биринчидан,
ҳ
а
қ
и
қ
атда
банкларнинг турли
операциялари хо
ҳ
у
ресурслар жалб
қ
илиш
билан бо
ғ
ли
қ
операция
бўлсин, хо
ҳ
у мабла
ғ
ларни
инвестиция
қ
илиш ёки
кредит бериш, ю
қ
ори
даромад олиш ма
қ
садида
хавфли валюта
операцияларини ўтказиш
бўлсин - банкнинг барча
операциялари унинг
маълум бир йў
қ
отишлар
билан бо
ғ
ли
қ
шароитда
эканлиги таъкидланади.
•
Иккинчидан, банк
доимо
ҳ
ар бир операцияси
унга ижобий натижа
(даромад) келтиришга
умид
қ
илган
ҳ
олда бир
турдаги операцияни
амалга оширади.
Риск
-
менежмент босқичлари
1.
Рискни аниқлаш ва уни амалга ошиш эҳтимоллиги
ҳамда оқибатлари кўламини баҳолаш
,
максимал
-
эҳтимолий зарарларни аниқлаш
;
2.
Аниқланган рискларни бошқариш усуллари ва
воситаларини танлаш
;
3.
Рискни амалга ошиш эҳтимоллигини пасайтириш ва
эҳтимолли негатив оқибатларни минималлаштириш
мақсадида риск
-
стратегияни ишлаб чиқиш
;
4.
Риск
-
стратегияни амалга ошириш
;
5.
Эришилган
натижаларни
баҳолаш
ва
риск
-
стратегияни корректировка қилиш
.
Риск
-
менежмент усуллари
ва воситалари
•
ўта рискли фаолиятдан воз кечиш
(воз кечиш
усули
)
;
•
профилактика ва диверсификация
(
пасайтириш усули
)
;
•
Харажатли
-
рискли функциялар
(
узатиш
усули
)
;
•
резерв ва заҳираларни шакллантириш
(
қабул
қилиш усули
)
.
Риск
-
менежментининг асосий
қоидалари
1.
Хусусий капитал имкониятидан ортиқ таваккал
қилиб бўлмайди
.
2.
Риск оқибатлари ҳақида ўйлаш керак
.
3.
Оз учун кўп билан таваккал қилиш керак эмас
.
4.
Ижобий қарор фақатгина иккиланиш
бўлмаганда қабул қилинади
.
5.
Иккиланиш бўлганида салбий қарорлар қабул
қилиниши мумкин
.
6.
Ҳар доим фақат биттагина қарор бор, деб
ўйлаб бўлмайди
.
Эҳтимол бошқалари ҳам
бордир
.
Риск
-
менежмент функциялари
1)
Бошқарув объекти функциялари
;
2)
Бошқарув субъекти функциялари
.
Риск
-
менежментда бошқарув объектининг
функцияларига қуйидагиларни ташкил қилиш
киради
:
•
рискни бартараф қилишни
;
•
капитални рискли жойлаштиришни
;
•
риск ҳажмини камайтириш бўйича ишларни
;
•
рискларни суғурталаш жараёнини
;
•
хўжалик жараёни субъектлари ўртасидаги иқтисодий
муносабатлар
,
алоқаларни.
Риск
-
менежментда бошқарув субъектларининг
функциялари
:
•
Прогнозлаштириш
(
башорат килиш
);
•
ташкил этиш
;
•
тартибга солиш
;
•
мувофиқлаштириш
;
•
рағбатлантириш
;
•
назорат
.
•
Банкнинг
депозитлар,
жам
ғ
армалар ва бош
қ
а жалб
қ
илинган мабла
ғ
лар бўйича
фоиз тўлаш, бош
қ
а молия-
кредит
институтларидан
жалб
қ
илинган мабла
ғ
лар
учун фоизлар тўлаш, банк
ходимлари учун иш
ҳ
а
қ
и
тўлаш ва бош
қ
а операцион
харажатлари билан бо
ғ
ли
қ
рисклари
қ
уйидаги
шаклларда намоён бўлиши
мумкин:
бозор и
қ
тисодиётида юз
бераётган ўзгаришлар а
ҳ
оли
жам
ғ
армалари бўйича
тўланадиган фоиз
ставкаларини оширишда,
кредит ресурсларининг етарли
эмаслиги, кредит
ресурсларини сотиб олиш
қ
ийматининг ошиши, банк
ходимларининг иш
ҳ
а
қ
и билан
бо
ғ
ли
қ
харажатларни ошириш
кабиларда ўз ифодасини
топади. Банк харажатларининг
меъёрдан ошиши, даромад ола
олмаслиги банкга зарар олиб
келади.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
