|
Darsning borishi: O’quvchilar bilan salomlashish. O’zbekiston Respublikasi davlat madhiyasini tinglash, tozalikni tekshirish
Sinf o’quvchilarini uch guruhlarga ajratish: uchburchak, to’rtburchak va doira guruhlari;
Guruhlarni o’rinlariga joylashtirib, ularning o’quv qurollarini tekshiraman.
Doskaga shu kunning sanasini yozaman;
Geometriya fani haqida u nimani o’rgatishi haqida o’quvchilar fikri tenglanadi;
Guruhlar o’z nomlarini ta’riflab berishadi.
1. Uchburchak – uchta bo’g’indan iborat yopiq siniq chiziq, uning bo’g’inlari- tomonlari, tomonlar birlashgan joylari uning uchlari yoki burchaklari deyiladi. U tomonlari bo’yicha uch turga, burchaklari bo’yicha ham uch turga bo’linadi. Burchaklariga ko’ra; o’tkir burchakli, to’g’ri burchakli, o’tmas burchakli uchburchaklar;
Tomonlariga ko’ra; teng yonli, teng tomonli, turli tomonli uchburchak
2. To’rtta kesmadan tashkil topgan qavariq ko’pburchak to’rtburchakdi. Uning turlari to’g’ri to’rtburchak, to’rtburchak, kvadrat, parallelogram, romb, trapetsiya.
To’rtburchakda diognal balandlik va o’rta chiziq kabi elementlar bor.
Qarama qarshi tomonlarini tutashtiruvchi kesma dioganal bir uchidan chiqib qarshisidagi tomonga tushirilgan kesma balandlik o’rta chiziq trapetsiya bo’ladi. Uning asossiga parallel va yon tomonlarning ortasini tutashtiruvchi kesma o’rta chiziq deyiladi.
3. Tekislikda berilgan nuqtadan teng uzoqlikda yotgan nuqtalardan tashkil topgan geometrik shakl aylana deyiladi.
Tekislikning aylana bilan chegaralangan qismi doira deyiladi. Doira markaz, radiusi, vatar, diametr, vektor va segment mavjud.
Yangi mavzuni bayoni: Tekislikning berilgan nuqtadan bir xil masofada uzoqlashgan barcha nuqtalaridan iborat shakl aylana deyiladi.
Aylana tekislikda berilgan O nuqtadan baravar uzoqlikda joylashgan nuqtalardan tuzilgan. Berilgan O nuqta aylananing markazi deyiladi.
Aylananing ixtiyoriy nuqtasini uning markazi bilan tutashtiruvchi kesma aylananing radiusi deyiladi. Aylana nuqtasining uning markazi bilan tutashtiruvchi har qanday kesma ham radius bo’ladi. Odatda O markazli va R radiusli aylana quyidagicha belgilanadi. (O,R).
O-markazli R radiusli aylana ya’ni ( O,R)
A
Aylananing ixtiyoriy ikki nuqtasini tutashtiruvchi kesma vatar deyiladi. Aylananing markazidan o’tuvchi vatar deametr deyiladi.
C CD va EF- vatarlar
D AB- deametr.
A B
E 2
F
Markaziy burchak: Ta’rif: Uchi aylananing markazida bo’lgan burchak markaziy burchak deyiladi.
Umumiy uchi aylananing O markazida bo’lgan ikki nur OA va OB ikkita markaziy burchakni belgilaydi. Aylananing ikki nuqtasi unda ikki yoyni belgilaydi. Bu yoylarni bir-biridan farq qilish uchun har birida bittadan oraliq nuqta ( yoyning uchlaridan farqli) yoki lotincha kichik harf bilan belgilanadi. Hamda ACB ( yoki AΩB) va ADB ( yoki AρB) yoylar haqida gapiriladi. Bu yoylarni bunday qabul qilingan va
Ayrim hollarda yoyni oraliq nuqtasiz belgilanadi: . Agar yoyning uchlarini tutashtiruvchi kesma aylana deametri bo’lsa yoy yarim aylana deyiladi.
A - markaziy burchak
C
B
A B
Aylana yoyining burchak kattaligi.
Ta’rif: Aylana yoyining burchak kattaligi deb aylananing shu yoyga mos markaziy burchagining kattaligiga aytiladi.
Aylana yoyini graduslarda o’lchash mumkin. Agar O markazli aylananing AB yoyi yarim aylanaga teng bo’lsa u holda uning gradus o’lchovi AOB markaziy burchak gradus o’lchoviga teng hisoblanadi.
A B
3
Agar AB yoy yarim aylanadan katta bo’lsa, u holda uning gradus o’lchovi 3600 < AOB ga teng hisoblanadi.
A
A B
Bundan oxirlari umumiy bo’lgan aylana ikki yoyning gradis o’lchovlari yig’indisi 3600 ga tengligi kelib chiqadi.
Ma’lumki ikki burchakning kattaliklari teng bo’lganda va faqat shundagina u burchaklar teng bo’ladi:
- Aylana ikki yoyoning burchak kattaliklari ya’ni ularga mos markaziy burchaklar teng bo’lganda va faqat shundagina bu yoylar teng bo’ladi.
O’tilgan mavzu bo’yicha savol-javob qilaman.
1. Aylana nima? Uning markazi, radiusi nima?
2. Aylananing vatari nima? Qanday vatar diametr deyiladi?
3. Markaziy burchak nima?
4. Aylana yoyi qanday belgilanadi? Aylana yoyining burchak kattaligi nima?
Darsni mustahkamlash:
303-masala.
Berilgan aylananing markazidan o’tuvchi ikki to’g’ri chiziq bu aylanada nechta yoyni va nechta markaziy burchaklarni aniqlaydi.
Yechish:
O aylananing markazi markazdan o’tuvchi ikki to’g’ri chiziq aylanani A,B,C,D nuqtalarda kesgan bo’lsin.
D B Aniqlikni ta’minlash maqsadidayoylarning kattalariga
oraliq n va p belgilashlar kiritamiz. Hosil bo’lgan
p jami yoylar 12 ta ular quyidagilar.
n
A C
Shuningdek, bu yoylarda mos markaziy burchaklar ham 12 ta beriladi.
Darsni yakunlash:
a) o’quvchilar baholarini va guruhlarning ballarini eshittirish;
b) uyga vazifa 6§ № 303 masal
c) uyga vazifa masalalarni tushuntirish;
d) dars tugadi. Xayr.
Do'stlaringiz bilan baham: |
