Mavzu: Asinxron mashinalar ta’riflari

31 joylashgan bo'lib, uning ustiga dasta 33, uzgich 34, dozator dastasi 39 chiqarilgan.
Mashinaning pastki qismiga elektr nasos 22, olinadigan filtr 23 qopqog'i 36 bilan, kondensatorlar 15 va 19, kuchlanish relesi 20 o'matilgan. Mashina olib o'matiladigan shlanglar 8 va 9 ga ham ega. Mashina polda mahkam turishi uchun unga rostlanadigan oyoqlar 37 o'matilgan.
Maishiy xizmat sovitkichlari oziq-ovqat mahsulotlarini qisqa vaqt davomida sovitilgan yoki muzlatilgan holatda saqlashga mo'ljaUanadi. Sovitkichlar sun’iy sovitish usullari (turi), sovitish shkafining ichki hajmi, korpusining shakli va vazifalariga ko'ra tasniflanadi. Turiga ko'ra: kompression (K), absorbsion (A) va termoelektr (ТЕ) sovitkichlarga ajratiladi. Maishiy xizmat sovitkichlari turh hajmdagi sovitish xonalariga mo'ljallanib ishlab chiqariladi. Bunda
ular sovitkich ichki hajmining o'lchamlari ortishi bilan elektr energiya sarfi ham orta boradi. 8.4- jadvalda sovitkichlaming ichki hajmiga va turiga ko'ra elektr energiya sarfi ko'rsatilgan. Sovitkichning asosiy qismi — sovitish agregati bo'lib, u orqali sovitish xonasidan issiqlikni olib, tashqi muhitga uzatadi. 8.11- rasmda bir xonah kompression turdagi sovitkichning tuzilishi ko'rsatilgan. Sovitkich kompressor motori 7, kondensator 4, bug'latgich 2 dan tuzilgan bo'hb, ular naychalar orqali ulangan va sovitish agenti (moddasi) bilan to'ldirilgan berk sistema hosil qiladi. Sovitish moddasi sifatida ko'pincha freon-12 (C F2C12 — diftordixlorm etan) ishlatiladi. Bu rangsiz og'ir gaz bo'hb, havoda 20% dan ko'proq bo'lsagina, uning o'ziga xos kuchsiz hidini sezish mumkin, Sovitish agregatida ish jarayoni quyidagicha kechadi. Kompressor motori 7
ishga tushirilgach, suyuq holatdagi sovitish moddasi bosim ta’sirida bug'latkich 2 ga, so'ngra k apillar naycha 3 dan o'tadi va suyuq Freon 8.11- rasm. drossellanadi, bunda uning bosimi
kamayadi, harorat esa pasayadi. Bug'latkich 2 da suyuq freon past
haroratda bug‘ga aylanib, atrof-muhitdan bug‘latishga kerakli issiqlikni oladi va sovitish xonasi haroratini pasaytiradi. Kompressormotor bilan freon bug* lari doim so‘rib olinishi sababli, bug'latkichda bosim hamma vaqt past bo'ladi. Sovitish moddasi bug‘lari kompressor-motorda siqiladi va kondensator 4 ga o'tkaziladi. Bug‘- lami siqishga sarflangan mexanik ish issiqlikka aylanadi va demak,sovitish moddasi bug‘larining harorati siqish jarayonida ko‘tariladi. Shunday qihb, sovitish moddasi germetik berk sistema bo'yicha aylanib turadi, sovuqlikni hosil qihsh uchun kompressor motorining mexanik energiyasigina sarflanadi xolos.
Sovitkich elektr motori davriy ravishda ishlaydi, ya’ni u ma’­
lum vaqtlarda elektr tarmog‘iga ulanadi va undan ajraladi. Motorning ishlash vaqti davr davomida qancha ko'p bo'lsa, shuncha
katta miqdordagi sovuqlik hosil qilinadi va elektr energiya sarfi
ham mutanosib ravishda oshadi. Harorat reledatchigi sovitkichning
davriy ravishda ishlashini ta’minlaydi. Germetik kompressorlar
yuritmasi uchun rotori qisqa tutashgan bir fazah asinxron motorlar
qo'llaniladi. Ular 127 va 220 V kuchlanishga hamda 600, 90, 120 W nominal quwatlarga va 1500, 3000 ayl/min tezliklarda ishlashga mo'ljallab chiqariladi.
Motor statoriga ish va ishga tushirish chulg'amlari o'matiladi.
Ikkala chulg'amga tok berilganda, aylanuvchi magnit maydon hosil
bo'lib, motor rotori aylana boshlaydi, uning tezhgi sinxron tezhkning 75-80% ga yetganda ishga tushirish chulg'ami rele bilan
tarmoqdan ajratiladi. Bunday motorlar, ayniqsa, tarmoq kuchlanishi pasayganda, ishga tushirish momentiga mutanosib bo'hshi
sababli ishga tushirish vaqti cho'zilib, ishga tushirish chulg'ami qizib
ketib, kuyib qoladi. Shu sababli sovitkichlarda motorning ish
chulg'ami va ishga tushirish chulg‘amlariga ham tegishli kondensatorlar ulanadi va natijada bunday kondensatorh motorlar tarmoq
kuchlanishining 150-250 V qiymatlarida ham ishlaydi. 8.12- rasmda
Nazorat savollar
1.Avtomatik kir yuvish mashinasi aytib bering
2. Sovitkichlar va ularning tasnifi aytib bering
3. Kompression sovitkichning ishlash prinsipi aytib bering
Foydalanilgan adabiyotlar
1 Imomnazarov A.T. Ekektromexanik tizimlaming elementlari. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. -Toshkent: «Ta’lim», 2009, 155 b.
2.Imomnazarov A.T. Kon korxonalarining elektr jihozlari va elektr ta’minoti. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. -Toshkent: MOLIYA, 2010.-165 b.
3.XauiHMOB A.A., HMaMHa3apoB A.T. h IlyjiaTOB A.A. TemioBwe pexcHMbi pa6oTbi HHflyKitHOHHbix T H re jib H b ix nenefi. -TauiKeHT: «Fan va texnologiya», 2013. -116 c.
3. Imomnazarov A.T., A’zamova G.A. Asinxron motorlaming energiya nejamkor bi rejimlari - Toshkent: TDTU, 2015.
40-Ma’ruza
Mavzu: Elektr yuritmalarning montaj qilish, sozlash, ishga tushirish va ta'mirlashda texnika xavfsizligi
Reja
1. Umumiy tushunchalar
2. Elektr yuritmaning ish rejimlari
3. Motoming eng nozik elementi
Ishlab chiqarish mashinalari va mexanizmlami tegishli elektryuritmalar bilan ta’minlash uchun ma’lum quwat, tip va konstruktiv tuzilishga ega bo‘lgan motor va uni boshqarish sistemasini
to‘g‘ri tanlay bilish lozim. Buning uchun, dastawal, bir necha ko‘rsatkichlar berilishi kerak. Bu quyidagilardir: motor valiga keltirilgan umumiy siltash momenti (GD2), motoming maksimal va
ishga tushirish momentlari, uni tok bilan ta’minlovchi manbaning parametrlari, elektr yuritmaga qo'yilgan texnologik talablar va mexanizm validagi yuklamaning vaqt bo'yicha o'zgarish diagrammasi (yuklanish diagrammasi) va boshqalar. Bu ko'rsatkichlami hisoblab topish yoki mexanizm elektr yuritmasida ba’zi qiymatlami o'lchab aniqlash mumkin. Shunday qilib, berilgan ko'rsatkichlar asosida dastawal katalogdan ma’lum quwatli motor taxminan tanlanadi. So'ngra bu
motoming parametrlari hamda uni ishlatish uchun qabul qilingan boshqarish sistemasiga ko'ra motoming quwati hisoblanadi va uning to'g'ri yoki noto'g'ri tanlanganligi aniqlanadi.
Tanlangan motor quwati talab qilinganiga nisbatan kichik bo'lsa, u ish mexanizmining imkoniyatidan to'la foydalanib bo'lmaydi. Agar bunday motor o'ta yuklanish rejimida ishlatilsa,
tezda ishdan chiqib qolishi mumkin. Motoming quwati talabdagiga nisbatan katta bo'lganda elektr yuritmaning iqtisodiy va texnik ko'rsatkichlari pasayadi, motor narxi va undagi quwat isrofi ortadi. O'zgaruvchan tok motorlarida quwat koeffitsienti (coscp)ning qiymati ham pasayib ketadi. To'g'ri tanlangan elektr yuritmalarda ish mexanizmlaridan, motor quwatidan to'la va optimal foydalanish mumkin. Motor chulg'amidan tok o'tganda u qiziydi. Chulg'amlarda
isrof bo'lgan elektr energiyasi (Apt) dan har sekundda ajraladigan issiqlik miqdori quyidagi ifodadan aniqlanadi: Q =0,24AP_/= 0,24P Rt, (5.1)
bunda 0,24 — elektr energiyasini issiqlik energiyasiga o'tkazuvchi koeffitsient. Demak, o‘zgaruvchan yuklamada motor chulg'amida ajraladigan issiqlik miqdori ham turhcha bo'ladi. Agar texnologiya talabiga ko'ra, motor tez-tez ishga tushirihb va to'xtatilib turilsa u holda bu o'tkinchi rejimlardagi quwat isrofi va, demak, ajralgan issiqlik energiyasi motomi boshqaruvchi
sistemaga ham bog'hq bo'ladi. Motoming eng nozik elementi, uning chulg'amilarini qoplovchi
izolatsiya materiah hisoblanadi. Bu materialning sifatiga, turiga ko'ra motoming normal qizish darajasi aniqlanadi. Agar motor o‘ta yuklanish tufayli normadan ortiqroq qizib ketsa, chulg'am
izolatsiyasi tezda ishdan chiqadi va natijada motoming xizmat davri keskin kamayadi. Motoming quwati izolatsiyaning normal qizish darajasiga ko'ra aniqlanadi. Shunga asosan katalogdan
tanlangan motoming quwati hisoblab topilgan quwatiga teng yoki undan bir oz katta bo'lishi kerak. Bu motor, o'ta yuklanish va ishga tushirish momentlariga ko‘ra qayta tekshiriladi. Bunda
berilgan yuklanish diagrammasida ko'rsatilgan eng katta qarshilik yuklama momenti va talab qilinadigan ishga tushirish momenti tanlangan motoming katalogda ko'rsatilgan maksimal va ishga tushirish momentlaridan kamroq bo'lishi kerak. Motoming qizishiga, uning chulg'amlaridagi quwat isrofidan tashqari, aylanuvchi qismlaming ishqalanishi va po'lat qismlaming qayta magnitlanishi hamda ulardagi uyurma toidardan hosil bo'lgan quwat isrofi ham ta’sir ko'rsatadi. Motordagi quwat isrofini quyidagicha ifodalash mumkin: