Mavzu: Aromatik karbon kislotalar va ularning tibbiyot amaliyotida qo′laniladigan hosilalari. Reja

Mavzu: Aromatik karbon kislotalar va ularning tibbiyot amaliyotida qo′laniladigan
hosilalari.
Reja:
1. Dori sifatida ishlatiladigan aromatik kislotalar va ularning xosilalari guruhiga kirgan
dori moddalarning tasniflanishi.
2. Aromatik kislotalar va ularning hosilalari guruhiga kirgan dori moddalarning olinish usullari.
3. Aromatik kislotalar va ularning hosilalari guruhiga kirgan dori moddalarning tavsifi.
4. Aromatik kislotalar va ularning hosilalari guruhiga kirgan dori vositalarining taщlil
usullari va ishlatilishi.
Tayanch iboralar: aromatik kislotalabenzoy kislota, salitsil kislota, salitsilamid, atsetilsalitsil
kislota, fenilsalitsital

Olinishi: Benzoy kislota Benzoe Resina - benzoy smolasidan ajratib olingan. Amalda u
sintez yo’li bilan olinadi.

2. Toluolni xlorlab, so’ngra xosil bo’lgan maxsulotni gidrolizlab xam benzoy kislota olinadi.

Natriy benzoat benzoy kislotani soda eritmasi bilan neytrallab olinadi.

Salitsil kislota sanoatda Kolbe-SHmidt usuli bo’yicha olinadi.

Salitsil kislotada -OH gruppasi bilan -COOH gruppasi orasida vodorod bogi xosil bo’lishi xisobiga karboqsil guruxining musbat zaryad ortib, kislotaliligi ortadi.

Natriy salitsilat salitsil kislotani natriy gidroqarbonat eritmasi bilan neytrallab olinadi.

Tasvirlanishi: Benzoy kislota - rangsiz, igna shaklidagi kristall, suvda kam eriydi, spirt, xloroformda eriydi. Natriy benzoat - xidsiz, sho’r mazali oq kukun, suvda oson, spirtda qiyin eriydi.
Salitsil kislota - nordon mazali, oq ignasimon kukun, suvda kam spirt va xloroformda eriydi.
Natriy salitsilat - chuchmal-sho’rtang mazali oq rangli kukun, suvda oson eriydi, spirt va glitserinda eriydi.
Salitsil amid - oq kristall kukun, suvda juda kam, xloroformda kam, spirtda esa eriydi.
Oksafenamid - oq kristall kukun, suvda erimaydi, spirt va ishkor eritmalarida eriydi.
Aspirin - nordon, sirka kislota xidiga ega, oq kristall kukun, suvda kam eriydi spirtda esa eriydi. Fenilsalitsilat - oq kristall kukun, suvda erimaydi, spirt va xloroformda eriydi.
Metilsalitsilat - o’ziga xos o’tkir xidli, biroz sargish suyuklik-r=1,18, suv bilan aralashmaydi, spirtva efir bilan aralashadi.

Chinligini aniqlash:



Xosil bo’lgan salitsil kislotani aurin bo’yogi xosil bo’lish reaktsiyasi yordamida aniqlash mumkin.
Fenilatsetat.

Oksafenamid xlorid kislota bilan gidroliz kilinganda salitsil kislota va n-aminofenol xosil
bo’lib, so’ngra indofenol xosil bo’lish reaktsiyasini bajarish mumkin.
Miqdorini aniqlash:
1.Benzoy kislota - alkalimetrik usul

Natriy salitsilat.
1.Atsidimitrik usul.




Dermatol - nitrat va perxlorat kislotalar aralashmasi bilan parchalab, kompleksonometrik usul bilan aniqlanadi.(ind- piroqotexin binafsha rang)9 (vismutning asosli nitratiga karang).
Ishlatilishi. Benzoy kislota antiseptik modda sifatida surtma dorilar tarkibiga kiradi. Natriy benzoat - balgam ko’chiruvchi modda 15% li eritmasi venaga yuboriladi yoki 0,2-0,5 g mikstura tarkibida ichiladi. Salitsil kislota 1 -10% surtma dori xolida teri kasalliklarida, natriy salitsilat revmatizmga karshi, ogrik koldiruvchi va xaroratni tushuruvchi modda sifatida ishlatiladi. Salitsilamid revmatizmga karshi, ogrik koldiruvchi va isitma tushuruvchi, oqsafenamid
o’t xaydovchi modda sifatida xoletsistit, gepatit kasalliklarida. ASK - ogrik koldiruvchi, isitma
tushuruvchi konni suyultiruvchi, fenilsalitsilat ichak va siydik yo’llari kasalliklarida, dermatol teri kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Nenetsski printsipi. - Salol printsipi. Nenetsski printsipining moxiyati salitsil kislotasidagi faol funktsional guruxlarni berkitib, uning yalliglantiruvchi xossasini kamaytirish printsipidir.