Mavzu: Arab tilidan o’zbek tiliga tarjimonlikning o’ziga xos xususiyatlari. Reja Kirish Asosiy qism

Ўзбек ва араб тилларида грамматик сон категорияси
Маълумки, ўзбек тилида отларнинг бирлик ва кўплик сонлари мавжуд.
Ўзбек тилида отларнинг кўплик сони –лар қўшимчаси билан ясалади. Ўзбек тилида жинс категорияси бўлмаганлиги учун, унда мослашув араб тилидагидан фарқ қилади.
Араб тилида бирлик, иккилик ва кўплик сон категориялари мавжуд.
Бундан ташқари араб тилида отларнинг кўплиги икки хил усулда тўғри; яъни музаккардаги отларга ونَ _ (бош. к-к) ( ِِينَ ) қўшимчалари, қўшиб, муаннас жисдаги отлардан эса, ноаниқ ҳолатда ا ت )ا ت) қўшимчалари, аниқ холатда ا ت( ا ت) қўшимчаси қўшиб ясалади.
Ўзбек тилида асли сифатдан ёки яаслган от бўлиб, улар фақат бирликда қўлланилади. Масалан: гўзаллик, тезлик, тинчлик, ватанпарварлик, озодлик, болалик ва ҳ.к.
Бундан ташқари ўлчаш мумкин бўлган нарса, (моддалар) масалан: асал, ёғ, туз, кумуш, олтин, темир, чой, ун ва мавҳум отлар: муҳаббат, виждон, чидам ва бошқалар.
Ўзбек тилида кўплик –лар қўшимчаси ҳурмат-эҳтиромни ифода этиш учун ҳам қўлланилади.
Араб тилидаги иккилик сони ўзбек тилида йўқ. Уни ўзбек тилида 2 сўзи билан ифодаланади.
Араб тилида иккилик отларга َيْن( ا ن ) қўшимчасини қўшиш орқали ясалади.
Охири اءُ билан тугаган отлардан иккилик ясалганда ء ўрнига وَ қўйилади.
Масалан:
صحروان – صحرا ء حمروا ن – حمرا ء ى - билан тугаган исмларда эса чўзиқ ى қисқа يَ га айланади. Масалан:
معنيا ن – معنىً
Иккилик сони араб тилида феълларда ҳам мавжуд. Ўтган замон феълининг 2-3 шахсларида иккилик шахс қўшимчалари қуйидагича бўлади. 2-шахс ва 3-шахсда феъл бошига приставкалар 2-шахсда تَ , 3- шахс музаккар يَ ,муаннас تَ феъл охирига эса ا ن қўшимчаси.
Иккилик категорияси кўрсатиш, нисбий, кишилик, бирикма олмошларида хам намоён бўлади. Феълларда иккилик фақат араб адабий тилидагина қўлланади. Араб лахжаларида феълнинг иккилик шакли йўқ.
Отларнинг иккилик шакли араб адабий тилида тўлиқ намоён бўлса, лаҳжаларда фақат тушум келишигидагина қўлланилиши мумкин.