Mavzu: Arab tilidan o’zbek tiliga tarjimonlikning o’ziga xos xususiyatlari. Reja Kirish Asosiy qism

Ўзбек ва араб тилларида аниқловчи эргаш гапнинг ифодаланиши
Ўзбек тилида аниқловчи эргаш гап бош гап таркибидаги от ёки олмош орқали ифодаланган бирор бўлакнинг белги, хусусиятини изоҳлаб келади.
Аниқловчи – изоҳ эргаш гап ҳар вақт бош гапдан сўнг келади. Бу хил эргаш гаплар бош гап таркибида шундай, бир олмошлари ва унга мос ҳалда эргаш гап таркибида бундай, бу, бу хил ёки у, унинг олмошлари бўлиб, эргаш гап бу олмошлар орқали аниқланмиш-отнинг маъносини изоҳлайди, тўлдиради. Бош гапдаги олмошлар аниқловчи вазифасида, эргаш гапдаги олмошлар эса, турли вазифада келади. Бу шундай ажиб диёрки, унинг зўр кўзгуси ойдир.
Аниқловчи эргаш гап деб, эргаш гап шаклидарасмийлаштирилган аниқловчини айтамиз. У бош гапнинг от ёки от вазифасини бажариб келаётган бирорта бўлагини аниқлаб, изоҳлаб келади. Шунингдек, аниқловчи эргаш гаплар барча аниловчилар каби белгига ҳам ишора қилади. Одатда, аниқловчи эргаш гап ўзи аниқлаб келаётган сўз-аниқланмишдан кейин қўйилади. Араб тилида бу турдаги гаплар бош гапнинг ўртаси ёки охиридан жой олиши мумкин.
Аниқловчи эргаш гапнинг бош гап эргашуви икки турли воситасиз ва воситали бўлади.

1. 
   бош гапнинг аниқловчи эргаш гап томонидан аниқлаб келаётган гап бўлаги грамматик аниқ бўлса, эргашув воситали, яъни нисбий олмошлар ёрдамида амалга оширилади.
   
2. 
   бош гапнинг аниқловчи эргаш гап томонидан аниқлаб келаётган бўлаги ноаниқ бўлса, эргашув воситасиз, яъни олмошларсиз амалга оширилади. Араб тилидаги аниқловчи эргаш гап ўзбек тилидаги эргаш гапга қараганда бир мунча таркиб жиҳатдан соддароқ.
   

جاء الطالب الذي يتعلم في الجامعة – جاء طالب يتعلم في الجامعة
Бу ерда восита вазифасини нисбий олмошлар الذي، التي (унинг ҳосилалари ما، من) кабилар бажаради.
Бироқ нисбий олмош мустақил ва ўзи бошлаб келаётган эргаш гапнинг ҳеч бир бўлагига тобе муносабат сақламайди. Демак, у эргаш гапнинг таркибий қисми сифатида қабул қилинмайди ҳам, балки эргаш гапнинг ўзи унинг мазмунини мантиқан кенгайтириб боради. Эргаш гапнинг эргаштирув кўрсаткичлари الذي ва унинг гуруҳи сон ва жинсда аниқланмиши билан мослашади.
Бош гапнинг аниқланаётган бўлаги жуда кўп ҳолларда аниқловчи эргаш гапнинг мантиқий эгаси сифатида талқин этилади. Бироқ мазкур сўз эргаш гапдаги иккинчи даражали бўлакларнинг бири бўлиб келиши ҳам мумкин. Бу ҳолда қайтувчи олмош пайдо бўлади. У шаклан учинчи шаклдаги бирикма олмошларига монанд бўлади.
Қайтувчи олмошлар бош гап таркибида бўла туриб, аниқловчи эргаш гап билан грамматик муносабатда бўлган бўлакнинг эргаш гапдаги “нусхаси” ёки “вакили” бўлади – унга ишора қилади. У билан сон ва жинсда мослашади.
Ўзбек тилидаги аниқловчи эргаш гап бош гапга боғланиши, синтактик тузилиши эргаш гапнинг кесими ифодаси билан аниқловчи эргаш гапдан фарқ қилади.
Араб тилидаги аниқловчи эргаш гапбош гап билан нисбий олмошлар ёрдамидагина қўлланилади. У кўпроқ рус тилидаги аниқловчи эргаш гапга ўхшаб кетади.