Mavzu: Arab tilidan o’zbek tiliga tarjimonlikning o’ziga xos xususiyatlari. Reja Kirish Asosiy qism

Араб ва ўзбек тилларида феълларнинг ясалиши. Феълларнинг ноаниқ шакли
Феъл – предметнинг ҳаракат ва ҳолатини ифодалайдиган сўз туркуми.
Феъл ўзбек тилида икки хил – морфологик (аффикслар ёрдамида) ва синтактик (сўзларни бириктириш билан) усул билан ясалади.
Феълнинг замонлари, функционал формалари, майллари, нисбатлари кабиларнинг ҳаммаси унинг буйруқ формаси ўзагидан ҳосил қилинади.
Феъл гап тузишда уюштирувчилик хусусиятига эга бўлиб, кўпинча бошқа сўзлари ўзига эргаштириб келади. Отлар асосан, феълларда ифодаланган маъно талабига қараб келишиклар бўйича турланади. Масалан: Баҳор келди, Мен ишдан келяпман.
Гап бўлакларидан ҳол ва тўлдирувчи, асосан феълга боғланади.
Феълнинг морфологик белгилардан бири у тусланади. Бунда лексик ўзгариш юз бермайди, фақат шахсғсон, замон сингари маъноларини аниқлайди, кесимлик (предикативлик)ни кўрсатади.
Феълнинг асосий функцияси кесимлик бўлиб, гапда эга, тўлдирувчи, аниқловчи, ҳол вазифаларида ҳам келиши мумкин.
Ўзбек ва араб тилидаги феъллар ўтимли-ўтимсизлик, бўлишлибўлишсизлик, майл, нисбат каби грамматик категорияларга эга.
Араб тилида иш-ҳаракат ёки ҳолатни билдирувчи бу сўз туркуми араб грамматикасида жуда катта ўрин тутади, чунки жуда кўп бошқа туркум сўзлари ҳам асосан феъл ўзаклари заминида ясалади.
Феъллар уч ўзак ундошли ва тўрт ўзак ундошлиларга бўлинади ва уларнинг кўпчилигини уч ўзак ундошли феъллар ташкил этади.
Бу ўзак ундошлар атрофидаги унлиларни ўзгартириш, у ёки бу ўзак ундошни иккилантириш, бирор ноўзак ундошни киритиш йўли билан феълларнинг хосила шакллари ясалади. Ҳосила шаклдаги феълларнинг, табиийки, мазмунида ҳам ўзгариш содир бўлади. Ҳосила шаклларни боблар деб аташ қабул қилинган. Уч ўзак ундошли феълларнинг 15та, 4 ўзак ундошли феълларнинг 4та боби мавжуд.
Бу бобларни ўзаро фарқлаш учун ном қўйилган. Араб тадқиқотчилари уч ўзак ундошли феълнингбошланғич шаклини فع ل ث لاث ى مجرّد, 4 ўзак ндошли феълнинг бошланғич шаклини эса шу бобнинг ҳаракат номи (масдари) атамаси билан атаганлар. Масалан: ،با ب التفعيل با ب الإفتعال ва ҳоказо.
Араб тилида ҳам барча феъл боблари ўтган ва ҳозирги-келаси замонга эга. Улар шахсда, сонда, жинсда тусланади. Феъллар араб тилида аниқ ва мажҳул нисбатга эга. Араб тилида 5 та феъл майли бор.
Ўзбек тилида феълнинг ноаниқ шакли охири-моқ қўшимчаси билан тугаса, араб тилида феълнинг инфинитив шакли вазифасини феъл бобларининг 3-шахс музаккар шакли ўйнайди.