Mavzu. Angliya va Fransiyada klassik maktabning shakillanishi. Tayanch tushuncha va iboralar

18. 
    – mavzu. Angliya va Fransiyada klassik maktabning shakillanishi.
    

Tayanch tushuncha va iboralar
Klassik (namunaviy) maktab; mehnat boylik manbai; tabiiy va siyosiy baholar; pulning’ miqdori; (iste’mol va almashinuv); V.Pettining’ ish haqi, renta nazariyalari; er bahosi; statistika; inson resurslari; P.Buag’ilber; iste’mol qiymati; ishlab chiqarish va qishloq xo’jalig’i; boylik va qashshoqlik; fiziokratizm; F.Kene; tabiiy tartib konstepstiyasi; erkin bozor munosabatlari; unumli va unumsiz mehnat; sof mahsulot; kapital; «Iqtisodiy jadval»; oddiy takror ishlab chiqarish; A.Tyurg’o; qiymat tarkibi; sof bozor iqtisodiyoti; sinflar.

Asosiy savollar

1. 
   Ang’liya va Franstiyada klassik iqtisodiy maktab vujudg’a kelishining’ shart-sharoitlari
   
2. 
   V.Petti - Ang’liya klassik iqtisodiy maktabining’ asoschisi
   
3. 
   XVII-XVIII asrlarda Franstiya taraqqiyotining’ xususiyatlari va uning’ P.Buag’ilber qarashlarida aks etishi
   
4. 
   Fiziokratizm. F.Kene va A.Tyurg’oning’ iqtisodiy ta’limotlari
   

1. ANG’LIYa VA FRANSIYaDA KLASSIK IQTISODIY MAKTAB VUJUDG’A KELIShINING’ ShART-ShAROITLARI
XVII-XVIII asrlarda Farbiy Evropada sanoatning’ tez rivojlanishi manufaktura davridag’i (tashqi savdo rivojig’a to’siq) protekstionizm siyosati va (tadbirkorlik tashabbusini bo’G’’uvchi) davlatning’ iqtisodiy homiylig’ig’a muhtojlik yo’qoldi. Ang’liyadag’i XVIII asr o’rtalaridag’i sanoat inqilobi jamoatchilik diqqatini savdodan industriyag’a jalb etdi. Ishlab chiqarish tadbirkorlarni daromad olishning’ asosiy manbai sifatida yanada ko’proq qiziqtira boshladi.
Merkantilizm o’rnig’a klassik (lot. namunali, haqiqiy) iqtisodiy maktab vujudg’a keldi. Chunki avvalg’i ta’limot sanoatlashayotg’an sohibkorlar talablarig’a javob bermay qo’ydi («Klassik maktab» atamasi K.Marks tomonidan berilg’an). Paydo bo’layotg’an yang’i muammolarni hal etish yang’i yo’nalish tarafdorlari zimmasig’a to’G’’ri keldi. Uning’ namoyandalari o’z ilmiy tadqiqotlarining’ asosi qilib kishilikning’ ishlab chiqarish sohasini oldilar va kapitalizmni ilmiy tahlil qilish bo’yicha dastlabki muhim qadamni qo’ydilar. Klassik maktab ishlab chiqarishning’ yang’i usuli shakllanayotg’an va mustahkamlanayotg’an davrda vujudg’a keldi. Kapitalizm ayrim mamlakatlarda tarixiy shart-sharoitlarg’a mos ravishda feodal munosabatlarning’ saqlang’anlik darajasig’a qarab turlicha rivojlandi. Bu jarayonlar dastlab XVI asrda Ang’liyada ro’y bera boshladi. Feodalizm emirilib, uning’ zaminida kapitalistik, ya’ni bozor munosabatlari shakllana bordi. Uy hunarmandchilig’i urnig’a manufakturaning’ kirib kelishi katta ijobiy voqea bo’ldi. Tarix, xalq xo’jalig’i tarixi va boshqa ijtimoiy fanlarni o’qig’anda hunarmandchilik, stex va manufaktura nima ekanlig’i bayon etiladi, uy hunarmandchilig’ida hamma asosiy ishlar bir odam yoki oila tomonidan bajarilg’an (xom ashyoni tayyorlash, qayta ishlash, sotish...), unda aniq mehnat taqsimoti yo’q, manufakturada esa (manu - qul, facture - tayyorlash) mehnat taqsimoti, kooperastiya, yollanma ishchi kuchi, demak, kapitalistik ishlab chiqarishning’ kurtaklari paydo bo’ldi. XVI asrdan boshlab dastlab Ang’liyada dehqonlarning’ erdan mahrum qilinishi (er yirik lendlordlar qo’lig’a o’ta boshladi) ro’y berdi, yomenlar - dehqon sinfi tug’atildi, oqibatda kapitalistik fermerchilik yuzag’a keldi (ular erni lendlordlardan uzoq muddatli ijarag’a olg’an), ular yollanma mehnatdan (krepostnoylik emas) keng’ foydalang’an, keyinchalik texnikani, ilmiy texnika yang’iliklarini keng’ qo’llag’anlar. Ag’rar inqilob, islohot nomini olg’an bu o’zg’arish manufaktura sanoatining’ rivoji bilan boG’’liq. Dastlabki paytlarda bu sohada mato to’qish asosiy edi. U nihoyatda foyda keltiruvchi sohag’a aylandi. Matog’a talab oshdi, uni qondirish uchun, sanoat uchun kerakli xom ashyo bazasini yaratish talab qilindi. Xom ashyo esa jun bo’lib, qo’ylardan olinardi Mamlakatning’ iqtisodiy rivojlanishig’a yo’l ochib berildi. Lekin ko’plab dehqonlarning’ ekspropriastiya qilinishi (ersizlantirilishi), ularni zo’rlik yo’li bilan yollanma mehnatg’a jalb etilishi (chunki boshqa iloj yo’q) qarama-qarshilikni kuchaytirdi, oqibatda 1641-1660 yillarda Ang’liyada inqilob bo’lib o’tdi. XVII asrdag’i Niderlandiyadan keying’i ikkinchi bu inqilob burjua inqilobi bo’lib, u Ang’liyadag’i feodal jamiyatg’a chek qo’ydi. Ang’liya respublika deb e’lon qilindi, parlament vujudg’a keldi, demokratik jarayon kuchaydi.