Mavzu. Angliya va Fransiyada klassik maktabning shakillanishi. Tayanch tushuncha va iboralar

Fiziokratlarning’ muhim xizmatlaridan biri shuki, ular birinchilardan bo’lib, kapital tushunchasini tahlil qilishg’an. Asarlarida bevosita «kapital» so’zi qo’llanilmag’an, ammo erlarning’ zaxini qochirish, ya’ni er sifatini yaxshilash, qurilish, ot, plug’, borona uchun ma’lum tipdag’i dastlabki avans (bo’nak) hamda uruG’’lik va ishchi-batraklarg’a beriladig’an avans boshqacha ekanlig’i aniq belg’ilanadi. Chunki birinchisig’a qiling’an harajat bir necha yilda bir marta bo’lib, o’z-o’zini asta-sekin qoplaydi (asosiy kapital), ikkinchisi esa yilig’a yoki doim bo’lib, har bir hosil tufayli qoplang’an. Shu sababli F.Kene ularni dastlabki avans (hozirg’i zamon nuqtai nazaridan asosiy kapital) va yillik avans (aylanma kapital) deb atadi. Bu G’’oya A.Smit tomonidan rivojlantirildi. Bu o’sha davr uchun buyuk kashfiyot edi. Shunisi muhimki, aylanma kapital bilan birg’a asosiy kapital ham doim harakatda deb qaraladi. dehqonchilikda qo’llaniladig’an kapitalning’ moddiy elementlarig’a qishloq xo’jalig’i qurollari va inventar, mol, uruG’’lik, odamlarning’ tirikchilik vositalari va boshqalar kiritilg’an. F.Kene merkantilistlardan farqli ravishda (ular kapitalni pul bilan aynan bir deb hisoblag’anlar), pullarning’ o’zi emas, balki pulg’a olinadig’an ishlab chiqarish vositalari kapital hisoblanadi, deydi.
A.Smit o’z vaqtida «fiziokratizm tizimi qanchalik nomukammal bo’lmasin, shu davrg’acha chop etilg’an iqtisodiy G’’oyalar ichida haqiqatg’a eng’ yaqini edi», - deb aytg’an edi. Bu ta’limotning’ merkantilizmni inkor qilishi, mehnat bilan er boylikning’ asosi ekanlig’ini tan olishi, savdo-sotiqda bojxona cheklashlarini olib tashlashni taklif etishi nihoyatda muhimdir. Fiziokratlar boylik tezisi to’G’’risida fikr yuritib, boylik - bu jamiyat mehnati bilan har yili yaratiladig’an iste’mol qiymatlaridir, deydilar. Bu tezis ham A.Smit tomonidan qabul qiling’an. Ishlab chiqarish va taqsimot jarayonig’a xos umumiy mehnat doktrinasi, ishlab chiqarishning’ takroriylig’ig’a alohida urG’’u berilishi katta yuto’q hisoblanadi.
Kapital va uning’ ikki qismg’a ajratilishi (asosiy va aylanma), takror ishlab chiqarish, erkin sohibkorlik to’G’’risidag’i G’’oyalar, jamiyatning’ sinflarg’a ajratilishi iqtisodiy ta’limotlarning’ rivojida keying’i muhim qadamdir.