Mavzu: Amalyotda ma’lumotlar bazasini qurishda ma’lumotlarning relyatsion modeli. Toshkent 2020

Ierarxik ma’lumotlar modeli;

Tarmoqli ma’lumotlar modeli;

Relyatsion ma’lumotlar modeli.

2. 
   Relyatsion ma’lumotlar modeli
   

Ma`lumotlarni relyatsion modeli asosida munosabat tushunchasi yotadi. Munosabatni ikki o`lchamli jadvallar yordamida tavsiflash qulay. Jadval tushunarli va inson uchun oddiy. Munosabatlar to`plami ma`lumotlarni saqlash uchun ishlatilishi mumkin. Shu bilan birga ular orasidagi bog`lanishlarni modellashtirish imkonini beradi. Yuqorida ko`rib chiqilgan ierarxik, tarmoqli va boshqa ma`lumotlarni tasvirlash usullarini shunday ikki o`lchamli jadvalga keltirish mumkin. Bunday jadvallar quyidagi xususiyatlarga ega bo`ladi.

1. 
   Jadvalni har bir ma`lumot elementi maydon hisoblanadi va takrorlanuvchi guruhlar bo`lmaydi;
   
2. 
   Barcha ustunlar bir jinslidir;
   
3. 
   Har bir ustunga nom tayinlangan;
   
4. 
   Jadvalda bir xil satr ikki marta uchramaydi;
   
5. 
   Bunday jadvalda satr va ustunlar ixtiyoriy tartibda qaraladi va ixtiyoriy ketma-ketlikda ishlatilishi mumkin.
   

Yuqoridagi sanab o`tilgan ma`lumotlar modelidan tashqari hozirgi kunda quyidagi ma`lumotlar modellari ham amaliyotga kirib kelmoqda.

1. Ko`p o`lchamli ma`lumotlar modellari;

2. Ob`yektga yo`naltirilgan ma`lumotlar modellari.

Shuningdek boshqa ma`lumotlar modellariga asoslangan har xil tizimlar ham ishlab chiqilmoqda. Bular qatorida quyidagilarni sanash mumkin:

1. ob`yekt- relyatsion;

2. semantik;

3. yo`naltirilgan;

4. konseptual va boshqalar.

Ulardan ba`zilari bilimlari bazasi va dasturlash tillarini integratsiyalashga xizmat qiladi.

Ma`lumotlar bazasini loyihalashning asosiy bosqichlari

PS – predmet soha; ILM – infologik model;

DLM – datalogik model; MFM – ma`lumotlarni fizik modeli;

AT – axborot tizimi.

Hozirgi kunda axborot tizimlarini loyihalash xilma–xil usullari mavjud. Umuman olganda, axborot tizimlarini dasturiy ta`minotini yaratish interaktiv xarakterga ega. Axborot tizimlarini loyihalashni asosiy bosqichlari va ular orasidagi bog`lanish yuqoridagi rasmda keltirilgan.

AT loyihalashni 1- bosqichida predmet sohasida mantiqiy axborot tuzilmasini quramiz. U PSni va foydalanuvchini talablarini o`zida mujassamlashtiradi. Bunda biz aniq MBBTga bog`lanmagan ravishda bu ishlarni bajaramiz, ya`ni PSni axborot-logik tavsifi bajariladi. Bu bosqich infologik model qurish bosqichi deb ataladi. MBBT vositasi yordamida ma`lumotlarni mantiqiy bog`lanishlarini tashkil qilish ma`lumotlar bazasini DLMini bildiradi. Bu model yordamida ma`lumotlar elementlari orasidagi mantiqiy bog`lanishlarni aks ettiradi. DLMni ma`lumotlarni saqlash muhiti bilan bog`laydigan bosqich ma`lumotlarni fizik modeli deyiladi.

Hozirgi kunda PSni tavsiflash uchun ko`p usullar mavjud. Shulardan biri ob`yekt-aloqa usulidir. Bu usulni ba`zan Ulman – CHen usuli ham deyiladi. PSni mohiyat-aloqa usulida tavsiflaganda quyidagi bosqichlarda ish olib boriladi:

1. PS ni ob`yektlari aniqlanadi;

2. Ob`yekt sohalari (atributlari) belgilanadi va uning kalit

parametri aniqlanadi. Kalit parametri ob`yektni identifikatsiyalaydi;

3. Ob`yektlar o`rtasida aloqa o„rnatiladi va ular sinflarga ajratiladi;

4. Maxsus belgilar kiritilib, ob`yekt aloqa diagrammasi o`rnatiladi.

Bu diagramma PS ning infologik modeli grafik tasviri hisoblanadi.

ER modeli ma'lumotlarni quyidagicha tavsiflaydi:
1. Ob`yektlar va ob`yektlar majmui;

2. Aloqa va munosabatlar majmui (Relations);

3. Xususiyatlar (Attributes), ob'yekt va munosabatlarni tavsiflovchi xususiyatlar.

ER modeli ob`yektlar majmuasini ifodalaydi. Lekin ob`yektlar ularning atributlari bo`yicha tavsiflanadi.