Mavzu amaliy dasturiy ta’minot. Amaliy dasturlar paketi bilan ishlash

web 
yorituvchi
yoki 
bráuzer
(ingl. 
Web 
browser
dan) — 
qidirish
, veb-
saytlarni koʻrib chiqish (asosan WWWdan), ular bilan ishlash, kiritish va bir sahifadan 
ikkinchisiga oʻtish uchun moʻlgalllangam programma taʼminoti. 
19. Internet manzillari, qaydnomalari. Zamonaviy 
mijoz-server texnologiyalari. 
Vaqt o'tishi bilan mahalliy tarmoqlar uchun fayl serverining unchalik funktsional 
bo'lmagan modeli (FS) Client Server tuzilmasining (RDA, DBS va AS) boshqa bir 
modelining paydo bo'lishi bilan almashtirildi. 
Ma'lumotlar bazasining pastki qismini egallagan Client-Server texnologiyasi global 
Internetning asosiy texnologiyalariga aylandi. Bundan tashqari, Internet g'oyalarini 
korporativ tizimlar sohasiga o'tkazish natijasida Intranet texnologiyasi paydo bo'ldi. 
Client-Server texnologiyasidan farqli o'laroq, bunday texnologiya ma'lumotlar uchun 
emas, balki iste'mol qilish uchun yakuniy shaklda ma'lumotga aylantiriladi. Intranet 
bazasida qurilgan hisoblash tizimlari markaziy axborot serverlarini va oxirgi 
foydalanuvchiga ma'lumotlarni taqdim etishning ba'zi tarkibiy qismlarini o'z ichiga oladi 
(brauzerlar yoki navigatsiya dasturlari). Intranet-da server va mijoz o'rtasidagi harakat 
veb-texnologiyalar yordamida amalga oshiriladi. 
Zamonaviy davrda Client-Server texnologiyasi juda keng tarqaldi, ammo bu 
texnologiyaning o'zi universal retseptlarga ega emas. U faqat joriy tarqatish axborot 
tizimini qanday yaratish kerakligi to'g'risida umumiy fikrni beradi. Shuningdek, ushbu 

---

texnologiyaning ma'lum dasturiy mahsulotlarda va hatto dasturiy ta'minot turlarida joriy 
etilishi sezilarli darajada tan olinadi. 
Ikki darajali klassik arxitektura “Mijoz - server” 
Qoidaga ko'ra, tarmoq tarkibiy qismlari teng huquqlarga ega emas: ba'zilari resurslarga 
kirish huquqiga ega (masalan: ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi, protsessor, printer, 
fayl tizimi va boshqalar), boshqalari esa ushbu manbalarga kirish imkoniyatiga ega. 
operatsion tizimning server texnologiyasi 
Client-Server texnologiyasi bu "so'rov-javob" sxemasi bo'yicha o'zaro ishlaydigan va 
o'ziga xos vazifalarni hal etadigan mantiqiy jihatdan har xil qismlarga (server va mijoz) 
amaliy dastur tomonidan tarqatilgan dasturiy ta'minot to'plamining arxitekturasidir. 
Resursni boshqaradigan va / yoki unga ega bo'lgan dastur (yoki kompyuter) ushbu 
manbaning serveri deb nomlanadi. 
Resursni so'raydigan va ishlatadigan dastur (kompyuter yoki) ushbu manbaning mijozi 
deb ataladi. 
Shu bilan birga, ba'zi bir dastur birligi bir vaqtning o'zida bitta blokka va mijozga nisbatan 
boshqa blokka nisbatan server funktsiyalarini amalga oshirganda, bunday holat yuzaga 
kelishi mumkin. 
Mijoz-Server texnologiyasining asosiy printsipi dastur funktsiyalarini kamida uchta 
havolaga bo'lishdir: 
Foydalanuvchi interfeysi modullari 
Ushbu guruh taqdimot mantig'i deb ham ataladi. Uning yordami bilan foydalanuvchilar 
ilovalar bilan o'zaro aloqa qilishlari mumkin. Taqdimot mantig'ining o'ziga xos 
xususiyatlaridan qat'i nazar (buyruq satrlari interfeysi, oraliq interfeyslar, 
foydalanuvchilarning murakkab grafik interfeyslari) uning vazifasi axborot tizimi va 
foydalanuvchi o'rtasida samarali almashinuv uchun vositalarni taqdim etishdir. 
Ma'lumotlarni saqlash modullari; 
Ushbu guruhga biznes mantig'i ham deyiladi. Ishbilarmonlik mantig'i dastur uchun aynan 
nimani topishini (masalan, ma'lum bir sohaga tegishli amaliy funktsiyalar) topadi. Ilovani 
dasturlarning chegaralari bo'yicha ajratish, dasturni ikki yoki undan ortiq kompyuterlarda 
tarqatish uchun tabiiy asosni ta'minlaydi. 
Ma'lumotlarni qayta ishlash modullari (resurslarni boshqarish funktsiyalari); 
20. Elektron pochta. 
lektron pochta
– kompyuter tarmoqlari bo‘ylab elektron xatlar bilan almashish (qabul 
qilish va yuborish) imkonini beruvchi texnologiyadir. Elektron pochta tuzilishi va ishlash 

---

prinsipi jihati tomonidan oddiy (qog‘ozli) pochta tizimiga o‘xshab ketadi. Undagi 
terminlar (xat, konvert, banderol («посылка»), pochta quti, etkazib berish), unga xos 
bo‘lgan jihatlar – qulayliklar, xabarlarni jo‘natishdagi kechikishlar, yetarli darajadagi 
ishonchlilik va shu bilan birga etkazib berishning kafolatlanmasligi kabi xususiyatlar 
elektron pochtaga ham xos.