Mavzu: additiv va multiplikativ ekonometrik modellarni tuzish. Bajardi: norboyev doston

MAVZU: ADDITIV VA MULTIPLIKATIV EKONOMETRIK MODELLARNI TUZISH.

BAJARDI:NORBOYEV DOSTON

TEKSHIRDI:AZIKULOV O

Bir ob’ektni ketma-ket momentlar(davrlar)dagi holatini tavsiflovchi qator ma’lumotlari bo’yicha tuzilgan modellar dinamik qatorlar modellari deyiladi.Dinamik qator –bu ma’lum bir ko’rsatkichning bir qancha ketma-ket kelgan momentlar yoki davrlardagi qiymatlari to’plamidir. Dinamik qatorlarning har bir darajasi trendli(T), tsiklik yoki masumiylik(S) va tasodifiy(E) omillarning ta’siri natijasida yuzaga keladi.Uchchala komponentalarning yig’indisidan tuzilgan model dinamik qatorning additiv modeli deyiladi. Uchchala komponentalarning ko’paytmasidan tuzilgan model esa dinamik qatorning multiplikativ modeli deyiladi.

• Bir ob’ektni ketma-ket momentlar(davrlar)dagi holatini tavsiflovchi qator ma’lumotlari bo’yicha tuzilgan modellar dinamik qatorlar modellari deyiladi.Dinamik qator –bu ma’lum bir ko’rsatkichning bir qancha ketma-ket kelgan momentlar yoki davrlardagi qiymatlari to’plamidir. Dinamik qatorlarning har bir darajasi trendli(T), tsiklik yoki masumiylik(S) va tasodifiy(E) omillarning ta’siri natijasida yuzaga keladi.Uchchala komponentalarning yig’indisidan tuzilgan model dinamik qatorning additiv modeli deyiladi. Uchchala komponentalarning ko’paytmasidan tuzilgan model esa dinamik qatorning multiplikativ modeli deyiladi.

Additiv model quyidagi umumiy ko’rinishga ega: .Multiplikativ model esa quyidagi umumiy ko’rinishga ega: .Additiv va multiplikativ modellarni tuzish dinamik qatorning har bir darajasi uchun T, S va E komponentalarning qiymatlarini hisoblashga olib keladi.Modelni tuzish jarayoni bir nechta bosqichdan iborat:

• Additiv model quyidagi umumiy ko’rinishga ega: .Multiplikativ model esa quyidagi umumiy ko’rinishga ega: .Additiv va multiplikativ modellarni tuzish dinamik qatorning har bir darajasi uchun T, S va E komponentalarning qiymatlarini hisoblashga olib keladi.Modelni tuzish jarayoni bir nechta bosqichdan iborat:
• 1) berilgan qatorni sirg’anchiq o’rtacha usul bilan tekslash;
• 2) S – mavsumiy komponentaning qiymatini hisoblash;
• 3) qator tenglamasidan mavsumiy komponentalarni chiqarib tashlash va additiv modelda (T+E) yoki multiplikativ modelda (T·E) tekislangan qiymatlarni topish;
• 4) (T+E) yoki (T·E) darajalarni analitik tekislash va hosil bo’lgan trend tenglamasini qo’llab T ning qiymatlarini hisoblash;
• 5) hosil bo’lgan modelda (T+E) yoki (T·E)ning qiymatlarini hisoblash;
• 6) mutloq va nisbiy hatoliklarni hisoblash.