Mavzu: Adaptiv jismoniy tarbiya. Reja: Kirish I bob. Adaptiv jismoniy tarbiyaning asosiy tushunchalari va atamalari

Demak, Adaptiv jismoniy madaniyat – bu jismoniy madaniyatning bir turi (sohasi), sog‘liqni saqlash holatida, shu jumladan nogiron va jamiyatda. Ushbu faoliyat va uning ijtimoiy va individual ravishda ahamiyatli natijalari sog‘lik nuqsonlari bo‘lgan odamning, shu jumladan nogironning hayotga har tomonlama tayyorligini yaratishda; har tomonlama tiklanish va ijtimoiy integratsiya jarayonida uning ahvoli va rivojlanishini optimallashtirish; bu inson faoliyatining o‘ziga xos jarayoni va natijasidir, shuningdek jismoniy mashqlar, tabiiy ekologik va gigienik vositalar yordamida jismoniy holatdagi (jismoniy, intellektual, hissiy jihatdan ixtiyoriy, estetik, axloqiy va hokazo) og‘ishlarga ega bo‘lgan shaxsning barcha tomonlarini va xususiyatlarini yaxshilash va uyg‘unlashtirish vositalari va usullarining omillaridir
Adaptiv jismoniy madaniyatda faoliyat yoki mutaxassisga yo‘naltirishning nomuvofiqligi va faqat shaxsning jismoniy (jismoniy) tarkibiy qismlariga salomatlik nuqsonlari bilan bog‘liqligi aniq ko‘rinib turibdi. Bu yerda, birinchi navbatda, odamning nuqsonini tuzatish, zaruriy kompensatsiyalarni ishlab chiqish, asosiy nuqson tufayli kelib chiqadigan kasalliklar va ikkilamchi og‘ishlarning oldini olish uchun, yoki boshqacha qilib aytganda, jamiyat hayotiga jalb qilingan shaxsni har tomonlama tiklash va integratsiyalashtirish uchun adaptiv jismoniy tarbiyaning barcha mumkin bo‘lgan vositalari va usullarini jalb qilish muammolari o‘ynaydi.

1.2. Nogiron, nogiron o‘quvchi, nogironlar, reabilitatsiya, ijtimoiy
integratsiya, turmush tarzi tushunchalari .

―Nogiron odamlarni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida‖ (1995 yil 24 noyabrdagi 181- sonli Federal qonuni) da belgilangan ta‘rifiga ko‘ra,
“Nogiron – bu tanadagi kasalliklar, tan jarohatlari yoki nuqsonlar natijasida kelib chiqadigan, hayotiy faoliyatni cheklashga olib keladigan va zaruriy holga keltiradigan tanqisligi bo‘lgan odam. Ijtimoiy himoya. ‖ 18 yoshgacha bo‘lgan shaxslarga ―nogiron bola‖ toifasi beriladi.Shaxs tibbiy va ijtimoiy ekspertiza davlat xizmati tomonidan nogiron deb tan olinadi. Nogiron o’quvchi jismoniy va yoki psixologik rivojlanish nuqsonlari bo‘lgan, psixologik tibbiy pedagogik komissiya tomonidan tasdiqlangan va maxsus sharoitlar yaratmasdan ta‘lim olishga to‘sqinlik qiladigan shaxsdir (1997 yil 29 dekabrdagi
―O‘bekiston Respublikasinig ta‘lim to‘g‘risidagi‖ qonuni).
Bolalarni psixologik pedagogik komissiya tomonidan tekshirish ota-onalarning (qonuniy vakillarning) yozma arizasi asosida amalga oshiriladi.
«Ta‘lim to‘g‘risida»gi va «Kadrlar tayorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonununi va 2017-2021 yillarga mo‘ljallangan
―O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalar hamda O‘zbekiston Respublikasining 2015 yil 5 sentyabrda qabul qilingan-Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risidagi Qonunida ko‘rsatilgan ―Psixologik tibbiy-pedagogik komissiya to‘g‘risidagi nizom‖ ga binoan jismoniy va (yoki) aqliy rivojlanishida va (yoki) alohida ehtiyojli bolalarni o‘z vaqtida aniqlash maqsadida tuzilgan. Xulq-atvordan chetga chiqish, ularni har tomonlama psixologik tibbiy- pedagogik ko‘rikdan o‘tkazish va tekshirish natijalari asosida ularga psixologik tibbiy- pedagogik yordam ko‘rsatish va ularni o‘qitish va o‘qishni tashkil etish bo‘yicha tavsiyalarni tayyorlash; tasdiqlash, tushuntirish yoki almashtirish uchun ilgari tavsiyalar berilgan.
Ta‘lim mazmuni va nogiron o‘quvchilarni o‘qitish va o‘qitishni tashkil etish shartlari adaptiv o‘quv dasturi, shuningdek nogironlar uchun individual reabilitatsiya dasturiga muvofiq belgilanadi.
Shuni yodda tutish kerakki, nogiron bolalar va nogiron bolalar (o‘quvchilar) bolalarning ikki xil toifasi bo‘lib, ular bir-biriga to‘g‘ri kelishi mumkin. Biz ular turli tashkilotlar tomonidan aniqlanganligini (tegishli maqomga ega bo‘lishlarini) ta‘kidlaymiz: birinchisi – Tibbiy-ijtimoiy ekspertiza davlat xizmati tomonidan, ikkinchisi – psixologik tibbiy-pedagogik komissiya tomonidan, garchi ota-onalar (qonuniy vakillar) ikkala tashkilot bilan aloqada bo‘lsa va tegishli ko‘rsatkichlar bo‘lsa, bola maqomiga ega bo‘lishi mumkin. Nogiron va nogiron talaba.
Ijtimoiy (tuzatish) ta‘lim amaliyotida ko‘pincha nogiron va maxsus ta‘lim va tarbiyaga muhtoj talabalar nogiron emaslar va aksincha nogiron bolalar oddiy (ommaviy) maktablarda o‘qiydilar va moslashtirilgan o‘quv dasturlaridan foydalanmaydilar.
Adaptiv jismoniy tarbiyada keng qo‘llaniladigan yana bir atama. Biz avvalgi mutaxassislik nomlariga kiritilgan endi sog‘liqni saqlash holatidagi nogironlar‖ atamasi va hozirda adaptiv jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari yo‘nalishi haqida gapiramiz. Moslashtirilgan jismoniy tarbiya bo‘yicha ushbu atamani nogironlar, nogiron bolalar va
bolalikdan nogironlar va nogiron talabalar (nogiron shaxslar) o‘z ichiga olgan umumlashtirilgan tushuncha sifatida kiritdilar. Va maxsus tibbiy guruhlarning talabalari (talabalar) va umuman, ularning sog‘lig‘i (surunkali kasalliklar, reabilitatsiya davridagi holat) bo‘yicha doimiy og‘ishlarga duch kelganlarning barchasi keyin jarohatlar, kasalliklar, va shuning uchun 1-rasmda).
Shu sababli, o‘quv qo‘llanma matni ko‘pincha sog‘liqni saqlash sohasidagi nogironlar, shu jumladan nogironlar haqida gapiradi. Shuni yodda tutish kerakki, ushbu kollektiv atamani miqdoriy o‘lchovlarda ifodalash juda qiyin, chunki mavjud statistik kuzatuv shakllarida bunday bo‘lim mavjud emas.



Fuqarolarning asosiy toifalari sog‘lig‘ida muammolari bo‘lgan shaxslar‖ deb tasniflanadi:
1– nogironlar,
2 – nogironlar (talabalar),
3 – maxsus tibbiy guruh talabalari,
4 – boshqa surunkali kasalliklarga chalingan odamlar, remissiyada (davolanishda) bo‘lish va boshqalar.
“Reabilitatsiya” atamasi lotincha ―nogironlarning mehnat qobiliyatini tiklash‖ yoki qobiliyat, ―reabilitatsiya‖ – qobiliyatni tiklashdan kelib chiqadi. Tibbiy atamalarning ensiklopedik lug‘atida u ―buzilgan tana funksiyalarini, shuningdek, ijtimoiy funksiyalarni va bemorlar va nogironlarning ishlash qobiliyatini tiklashga (yoki kompensatsiya qilishga) qaratilgan tibbiy, pedagogik va ijtimoiy tadbirlar‖ deb ta‘riflangan.
So‘nggi o‘n yilliklar ichida mamlakatimiz jamiyatidagi o‘zgarishlar nogironlarni reabilitatsiya qilish muammolariga ko‘proq e‘tibor qaratilishi, O‘bekistonda nogironlarni reabilitatsiya qilish muhim davlat vazifasi sifatida bilinishi bilan tavsiflanadi.
Hozirgi vaqtda nogironligi bo‘lgan odamlarni va nogironlarni reabilitatsiya qilishning maqsadi, qoida tariqasida, ijtimoiy integratsiya deb hisoblanadi, bu birinchidan, statik ma‘noda nogironning jamiyatdagi erishilgan va erishmaganyutuqlarining holati sifatida tushuniladi, ikkinchidan, alohida qo‘llaniladi. Nogironga olib boriladi (ya‘ni, individual ishtimoiy gumanitar yordam).
Biroq, V.Z.Kantor (2000) to‘g‘ri ta‘kidlaganidek, ―ijtimoiy integratsiya‖ kategoriyasi sotsiologiyaning asosiy toifalaridan biri bo‘lib, ―ijtimoiy institutlar, guruhlar, hokimiyat va boshqaruv organlari o‘rtasida maqbul aloqalarni o‘rnatish jarayoni‖ ni anglatadi. Shunday qilib, nogironligi bo‘lgan odamlarning ijtimoiy integratsiyasi dolzarbmuammoga ega bo‘lib, ularni reabilitatsiya qilishning maqsadi (ayniqsa, natijasi) bo‘lishi mumkin emas.
Ijtimoiy integratsiya ikki tomonlama o‘zaro yaqinlashish jarayoni, birinchi ijtimoiy aktyorning o‘zaro harakati, ikkinchibizning holatlarimizda, nogironlar va nogironlar, jamiyatda normal rivojlanayotgan odamlarni qatoriga kiritishni istaganlar va bunday odamlarning o‘zlari, bunday qo‘shilishi uchun qulay sharoit yaratishi kerak. .
Shuning uchun V. Z. Kantor (2000) ―turmush tarzi‖ tushunchasini ijtimoiy reabilitatsiya maqsadi sifatida ishlatishni taklif qiladi.
Sotsiologiyaning asosiy tushunchalaridan biri bo‘lib, u haqiqatan ham mavjud bo‘lgan odamlarning individual va guruh hayotiy faoliyatining shakllarini anglatadi, ularning xatti-harakatlari, aloqa va amaliyot xususiyatlarini tavsiflovchi aniq ijtimoiy- tarixiy sharoitlarga xosdir (Ivanov V.N., 1989).
Shunday qilib, nogironlarni reabilitatsiya qilishning maqsadi ularning normal rivojlanayotgan odamlarning turmush tarzini amalga oshirish qobiliyatini ta‘minlashdir.
Ijtimoiy integratsiya mavzusi sifatida nogironlar va sog‘liqni saqlash sohasidagi nogironlar ijtimoiy darajadagi uchta yo‘nalishda namoyon bo‘ladi (Kantor V.Z., 2000).
Ulardan birinchisi individual darajani tavsiflaydi (masalan, universitetda o‘qiyotgan nogiron talaba).
Ikkinchisi – kichik bir ijtimoiy guruhning darajasi (masalan, turli darajadagi musobaqalarda qatnashadigan nogiron sportchilar jamoasi).
Uchinchisi – bu katta ijtimoiy guruh (guruh hamjamiyati) darajasidagi nogironlar. Turli xil ijtimoiy institutlar, hukumat va qonunchilik tuzilmalari bilan o‘zaro aloqada nogironligi bor odamlar tegishli davlat tashkilotlarida birlashtirilgan (Butun O‘zbekiston Ko‘z ojizlar jamiyati, ButunO‘zbekiston Karlar jamiyati, Butun O‘zbekiston nogironlar jamiyati va boshqalar) aynan shunday.