Мавзу №4 Қонайланишинибузилиши: тўлақонлиқ, ишемия. Юракетишмовчилигинингморфологияси. Тромбоз, Эмболия. Ишемия

МАВЗУ №4
Қонайланишинибузилиши: тўлақонлиқ, ишемия. Юракетишмовчилигинингморфологияси. Тромбоз, Эмболия. Ишемия.

1. 
   Қон айланишининг бузилиши: таърифи, таснифи, ривожланиш механизмлари.
   

Qon aylanishining umumiy buzilishida quyidagilar ma’lum ahamiyatga ega:

1) vegetativ nerv sistemasi faoliyatining izdan chiqishi, 2) ichki sekretsiya bezlari funktsiyasining buzilishi, 3) organizmda biologik faol moddalar (adrenalin, vazopressin, tiroksin va boshqalar) sintezi va almashinuvi buzilishi (buning natijasida periferik tomirlar devori tonusi o'zgarib, umumiy periferik arterial bosim ko'tariladi yoki pasayib ketadi).
Yurak, tomirlarfunktsiyasiningbuzilishi, qonreologikxossalariningo'zgarishi, idoraetuvchimexanizmlarningizdanchiqishiqonaylanishiningumumanyokimahalliytarzdabuzilishigaolibkelishimumkin. Qonaylanishibuzilishininghammaturlariniularningsabablarivayuzagakelishmexanizmigaqarabquyidagiasosiyguruhlargabo'lishmumkin:
1. Qon to'lishuvining ozgarishi munosabati bilan kuzatiladigan buzilishlar: arterial va venoz giperemiya, kamqonlik.
2. Tomirlar devorining zararlanishi va tomirlar o'tkazuvchanligining ozgaruvchanligiga aloqador buzilishlar: a) qon ketishi (qonash) va qon quyilishi, b) diapedez yo‘li bilan qon ketishi, v) plazmorragiya.
3. Gemostaz va qon reologik xossalarining buzilishi: a) staz, b) tromboz, v) qonning
tomir ichida ko'plab ivib qolishi, g) emboliya.
4. Shok.
2. Артериалтўлақонлик (гиперемия): турлари, аҳамияти.
Arterial giperemiya qonning arteriyalar orqali biror a ’zo, to ‘qimaga me’yoridan ortiqcha oqib kelishi tufayli yuzaga keladigan to ‘laqonlik.
Sabablariga qarab uning bir necha turi tafovut
qilinadi: 1) angionevrotik (neyroparalitik) giperemiya,
2) kollateral giperemiya,
3) anemiyadan keyin boshlanadigan giperemiya,
4) vakat giperemiya,
5) yallig'lanishga
aloqador giperemiya,
6) arteriovenoz yo'l paydo bolishiga aloqador giperemiya.
Ahamyati.
1) a ’zo yoki to'qimaning o'ziga xos faoliyati kuchayishi;
2) o 'sha sohada nospetsifik va spetsifik faoliyat kuchayishi, masalan, mahalliy immunitet. Bunda arteriya qoni bilan immunoglobulinlar, limfotsitlar, fagotsitoz qiluvchi hujayralar va boshqa agentlarning ko'p miqdorda oqib kelishi asosiy rol o'ynaydi;
3) hujayra va to'qimaning gipertrofiya va giperplaziyasi.
3. Венозтўлақонлик (гиперемия): таърифи, таснифи (ўткир, сурункали, маҳаллий, умумий), организмучунаҳамияти.
Venoz giperemiya a ’zo yoki to'qimaning biror qismidan qon oqib ketishi qiyinlashishi oqibatida yuzaga keluvchi to'laqonlik.
Mahalliy venoz tolaqonlik (giperemiya). Mahalliy venoz giperemiya ma’lum bir organ yoki tana qismiga odatdagidan yoxud sal kam qon kelib turgan holda o'sha joydan qon oqib ketishi qiyinlashib qolgan paytlarda boshlanadi
Umumiy venoz giperemiya qon aylanishining umuman buzilganini aks ettiradi. Qon aylanishining umumiy bu zilishi butun qon tomirlar funktsiyasi izdan chiqqanda kuzatiladi va yurakdan har minutda otilib chiqadigan qon miqdori, yani daqiqalik qon hajmi, aylanib yurgan qon hajmi, qonning bir davra aylanib
chiqish vaqti (qon zarrasining katta qon aylanish doirasini bosib o'tadigan vaqti)
o'zgarishi bilan birga davom etadi.
O'tkir yurak yetishmovchiligi (miokard infarkti, o'tkir yurak
dekompensatsiyasi) o'tkir venoz giperemiya boshlanishi bilan birga davom etadi.
Surunkali yurak yetishmovchiligi yuzaga kelishida uch davr tafovut qilinadi:
I davri odam tinch turgan mahalda gemodinamika va organlarining funktsiyalari
aynimaydigan boshlang'ich davr, II davri — kichik va katta qon aylanish
doirasida qon dimlanishiga xos belgilar bilan tariflanadi, III davri distrofik davr
bo'lib, gemodinamika, moddalar almashinuvi va organlar funktsional holatining
ko'p darajada buzilishi bilan ajralib turadi. Bu davr organlarda qaytmas struktura
o'zgarishlari ro'y berishi bilan tariflanadi. Surunkali yurak yetishmovchiligida
barcha ichki organlarda venoz qon surunkasiga dimlanib boradi.
4.Ўткирвенозтўлақонлик: ҳомилаваянгитуғилганчақалоқларниасфиксияси, ўткирюракетишмовчилиги, сурункаливенозтўлақонлик (веноздимланиши): сурункалиюрак-қонтомиртизимиетишмовчилиги, морфологикхусусиятлар
O'tkir yurak yetishmovchiligi (miokard infarkti, o'tkir yurakdekompensatsiyasi) o'tkir venoz giperemiya boshlanishi bilan birga davom etadi.
Surunkali yurak yetishmovchiligi yuzaga kelishida uch davr tafovut qilinadi:
I davri odam tinch turgan mahalda gemodinamika va organlarining funktsiyalari
aynimaydigan boshlang'ich davr, II davri — kichik va katta qon aylanish
doirasida qon dimlanishiga xos belgilar bilan tariflanadi, III davri distrofik davr
bo'lib, gemodinamika, moddalar almashinuvi va organlar funktsional holatining
ko'p darajada buzilishi bilan ajralib turadi. Bu davr organlarda qaytmas struktura
o'zgarishlari ro'y berishi bilan tariflanadi. Surunkali yurak yetishmovchiligida
barcha ichki organlarda venoz qon surunkasiga dimlanib boradi.
5. Ўткирвенозтўлақонликда (паренхиматозэлементларнингшиши, қонкетиши, дистрофиясиванекрози) васурункаливенозтўлақонлик (склероз, гемосидероз, паренхиматозэлементларнингатрофияси) ривожланишинингасосийпатологикжараёнлари.
6. Юрак-қонтомирлариетишмовчилиги: ривожланишнингтаърифи, турлари, механизмлари.
7. Ўткирвасурункаличапқоринчакардиоваскуляретишмовчилиги: асосийсабаблари, патогенези, ичкиаъзолардагиўзгаришлар (ўпкашиши, ўпканингқўнғириндурацияси).
8. Ўткирвасурункалиўнгқоринчакардиоваскуляретишмовчилиги: асосийсабаблари, патогенези, ичкиаъзолардагиўзгариш (мускатжигар, буйракларваталоқнингцианотикзичлашуви).
9. Анемия (ишемия): таърифи, сабаблари, таснифи, морфологияси, натижалари.
Kamqonliktanayokiorganning и yokibuqismigayetarlichaqonkelmayqolishinatijasidaboshlanadi, to‘qimalarkislorodbilanyetarlita’minlanmasligi (gipoksiyaga) yokibutunlaykislorodkelmayqolishiga (anoksiyaga) olibboradi.Kamqonlikka (ishemiyaga) uchragan jo y rangi ochib, harorati pasayishi, konsistensiyasibo'shashib qolishi bilan tariflanadi. Birdan boshlangan, ya’ni o'tkir kamqonlikdatoqima va organlarda distrofik va nekrotik o'zgarishlar yuzaga keladi. Surunkali kamqonlikda atrofik va sklerotik jarayonlar boshlanadi.Kelib chiqish sabablari va avj olib
borish sharoitlariga qarab ishemiyaning quyidagi turlari tafovut qilinadi: 1) angiospastik
(reflektor), 2) obturatsion, 3) kompression, 4) qon qayta taqsimlanishi
tufayli paydo bo'ladigan kamqonlik. Kamqonlikning klinik ahamiyati va anatomik oqibatlari toqimalarning
kislorod tanqisligiga nechog'lik sezgirligiga, qon aylanishida yuzaga kelgan
o'zgarishlar qanchalik uzoq davom etishiga va angioarxitektonika xususiyatlariga
bog'liqdir.
10. Шиш: таърифи, атамалар, сабаблар, таснифи, ривожланишмеханизмлари, морфологикхусусиятлари.
11. Мия ва ўпка шишларининг морфологик турлари.
12. Ўткир юрак етишмовчилигида ўпка шиши морфологияси.
13. Лимфа айланишининг етишмовчилиги: сабаблари, таснифи, морфологик кўринишлари.
14. Тромбоз: таърифи, механизмлари ва патогенези. Вирхов триадаси (эндотелиал шикастланиш, гемодинамик бузилишлар, гиперкоагуляция).
Tromboz — hayot vaqtida qondan uning zich, qattiq massalari ajralib chiqib,
bularning tomir devori yoki tomir yo4iga cho'kib tushishi, y an i odam tirikligida
qonning tomir ichida ivib qolishidir. Ivib qolgan shu qattiqqina qon massasi tromb deb ataladi.
Tromboz o‘z mohiyatiga ko'ra ju da muhim fiziologik hodisadir, u zararlangan tomirlardan oqib chiqayotgan qonning tolxtashiga olib boradigan organism himoya reaktsiyasi — gemostaz kuchayishi tufayli boshlanadi.Qon oqimining sekinlashishi va qon ivish xususiyatining oshib ketishi ham tromb hosil bo'lishiga olib keluvchi omil hisoblanadi. Faqat qon
oqimining sekinlashishi yoki qonda ivish omillarining ustun kelishi tromb
hosil bo'lishiga olib kelmasligi mumkin. Lekin bu omillar tomir devori
shikastlanishi bilan birgalikda kompleks ravishda ta ’sir etganda
tromb hosil qiluvchi muhim omilga aylanadi. Bunga virxov triadasi deyiladi
ko'rsatuvchi dalil hisoblanadi.
15. Тромбозморфогенезинингбосқичлари. Қонлахталаринингтурларивауларнингморфологикхусусиятлари.
Tromb tarkibida qaysi elementlar ko'proq uchrashiga qarab, uni 3 xil turga ajratiladi: oq, qizil vaaralashturlari. Oq trombtrombotsitlar, leykotsitlar va kam miqdordagi oqsildan tashkil topgan. Qizil tromb asosan fibrin iplari bilan birikkan eritrotsitlardan tashkil topadi. Aralash tromblarda esa oq va qizil qavatlar almashib joylashadi.
16. Эмболия: аниқлаш, таснифлаш, морфология. Эмболиянинг асосий турлари: тромбоэмболия, ёғли, газ, тўқима, бактериал.
Emboliya (yunonchaembullo — tashlabberaman, itaribchiqaramandeganso'zdanolingan) qattiq, suyuqyokigazsimonzarralarningqonoqimibilanoqibborib, tomirlaryo'linibekitibqo‘yishidir.