Mavzu №30 lazerlar texnologik qurilmalar va ularga qoʻyiladigan talablar reja

2 – rasm. Qattiq tanali lazerning vazifali sxemasi


Texnologik lazerlarga qoʻyiladigan talablar. Sanoat korxonalaridagi lazerlarga qo‘yiladigan talablar [3].
Texnologik lazer qurilmalar quyidagilardan iborat, sanoat uskunalari kompleksi toʻplamida ishlash uchun mo‘ljallangan, mashinasozlik buyumlarini yaratishga, asbobsozlik yoki kimyoviy yoki fizikaviy topshiriqli tavsiflar bilan. SHu sababli texnologik lazerlar-birinchidan umumiy talablarni, har bir sanoat texnologik uskunasiga qo‘yiladigan talablarga; ikkinchidan, lazer texnologiya jarayoni yoki lazer nurining o‘ziga xosligi bilan bog‘liq maxsus talablarga, lazerning ishchi asbobiga aynan lazer nuriga xosligiga qo‘yiladigan talablarni qoniqtirishi lozim. Bu talablarni bajarish uchun texnologik lazer zaruriy va mos ravishli konstruktiv parametrlarga va ishchi tanaga ega boʻlishi, toʻla avtomatlashtirilganligi, avtomatlashtirilgan texnologik lazer toʻplamining asosiy qismi hisoblanadi. Texnologik lazer konstruksiyasi va uni ishlatish sharoitida gigiyena va uning ishida xavfsizlik toʻla ta’minlangan va qoniqarli boʻlishi kerak. Aloxida guruxli sanoatda qo‘llaniladigan texnologik lazerlar texnik tejamli, maqsadga muvofiqli va aniq ko‘rinishli boʻladi. Har bir lazerli texnologik qurilma yaratilishida aniq bir sanoat buyumini ishlab chiqarishga yaratiladi. Bu muammo doimo ko‘rib chiqilishi kerak, birinchidan, sanoatning shu kungi texnologik holati uchun qo‘llanilishi, va ikkinchidan, kelgusi yaqin yillar taraqiyotini hisobga olgan holda ko‘rib chiqiladi.
Lazerlarni tasniflash

Lazerlarni ikki turga ajratish qabul qilingan: kuchaytirgichlar va generatorlar. Kuchaydirgichlarda, uning kirishiga kichik miqdorda oʻtish signali kiritilishi bilan chiqishida lazer nurlanishi sodir boʻladi. Aynan shu signal zarrachalar energiyasini berib qoʻzg‘alishni amalga oshiradi. Ko‘chkili kuchlanish sodir bo‘ladi.

SHunday qilib kirishida ozgina nurlanish signali-chiqishda esa kuchaytirilgani vujudga keladi. Generatorda esa ish boshqacha tus oladi. Uning kirishiga oʻtish chastotali nurlanish berilmaydi, lekin qoʻzg‘atiladi, bundan tashqari aktiv modda uta qoʻzg‘atiladi, yana, agar aktiv modda o‘ta qoʻzg‘algan holatida, bunda sezilarli darajada o‘z-o‘zidan yuqori sathdan pastkiga o‘tish sezilarli darajada oshadi. Bu nurlanishning o‘z-o‘zidan rag‘batlanishiga olib keladi.
Ayrim lazerlarda uzluksiz (o‘rtacha) chiqish quvvati 10⁶ Vt dan ortiq boʻlganlari yuqori quvvatli deb ataladi. CHiqish quvvat koʻlami 10⁵-10³ Vt-ega lazerlar o‘rta quvvatli.
Agar chiqish quvvati 10^-3Vt dan kam boʻlsa, demak kichchik quvvatli lazerlar tushiniladi.
Lazerlarning koʻlamli nurlanishi rentgen boʻlimlari oralig‘idan uzoq infraqizilgacha ya’ni 10^-3 dan 10² mkm gacha.
Qattiq tanali generatorlar energiya impulsining eng yuqori ko‘rsatgichi - 10^-3 Dj atrofida.
Gazli lazerlar, uzluksiz nurlanuvchilari, 10^-3 dan10² Vt quvvatga ega. SO₂ dagi generatorlar 100 Vt atroficha quvvatga ega.
Impulsli qattiq lazerlar quvvati 10⁶ Vt gacha boradi (impulslar davomiyligi
10^-6s). Lekin bu chegara emas 10³ Dj quvvat olish mumkin, impulslar davomiyligi
10^-9s, quvvati10¹²Vt. Nur jadalligi 10⁵ Vt/sm² da- metall eriy boshlaydi, 10⁷ Vt/sm² da-metall qaynaydi va 10⁹ Vt/sm² da lazer nurlanishi modda bug‘larini kuchli ionizatsiyalab, ularni plazmaga aylantira boshlaydi.