|
x
b
a
y
x
ˆ
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ
Misol
Juft regressiya tenglamasi kuzatuv natijalaridan olingan ma’lumotlarning o’rtacha
qiymatini o’zgarish qonuniyatidan kelib chiqib ikki o’zgaruvchi orasidagi bog’lanishni
ifodalaydi. Agar talabning
y
narxga
x
bog’liqligi masalan,
x
y
2
1000
tenglama
bilan ifodalansa, u xolda bu tenglama narx 1 pul birligiga ortganda, talab o’rtacha 2
pul birligiga kamayishini ifodalaydi.
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ
Haqiqiy va nazariy qiymatlar
Regressiya tenglamasida ko’rsatkichlar orasidagi korrelyatsion bog’lanish mos
matematik funktsiyalar bilan ifodalangan funktsional bog’lanish ko’rinishida tasavvur
etiladi. Amalda har bir alohida holatda
y
kattalik quyidagicha ikkita qo’shiluvchidan
tashkil topadi.
bu erda:
j
y
- natijaviy ko’rsatkichning haqiqiy qiymati;
j
x
y
-natijaviy ko’rsatkichning regressiya tenglamasidan topilgan nazariy
qiymatlari;
j
-regressiya tenglamasida aniqlangan natijaviy ko’rsatkichning haqiqiy qiymatini
nazariy qiymatidan og’ishini ifodalovchi tasodifiy miqdorlar
j
x
j
j
y
y
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ
Tasodifiy kattalik
Tasodifiy miqdor
- ta’siri modelda e’tiborga olinmagan omillarni, tasodifiy
xatolarni va o’lchash xususiyatlarini o’z ichiga oladi.
Tasodifiy miqdorlarni modellarda e’tiborga olinishi quydagilar manbalar bilan
bog’liq; modellarning tuzilishi; boshlang’ich mag’lumotlarni tanlab olish xususiyati
hamda o’zgaruvchilarni o’lchash va ularni hisoblash xususiyatlari.
Ushbulardan kelib chiqib, yuqorida keltirilgan
y
talabni
x
narxga bog’liqligi
tenglamasi quydagicha yoziladi;
x
y
2
1000
Ko’rinib turibdiki, har doim ham tasodifiy xolatlarni e’tiborga olish uchun
imkoniyatlar mavjud.
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ
Chiziqsiz modellar turlarii
Talabni narxga teskari bog’liqligini albatta chiziqli
x
b
a
y
x
ˆ
funktsiya bilan tavsiflash shart emas. Bunday bog’lanishni tavsiflovchi boshqa
munosabatlar ham mavjud, masalan:
Shuning uchun tasodifiy miqdorning (xatolikning) katta kichikligi tanlab olingan
modelni qanchalik to’g’ri tuzilganliga bog’liq. Tasodifiy miqdor qancha kichik bo’lsa,
natijaviy ko’rsatkichning nazariy qiymati shunchalik, uning haqiqiy qiymati bilan
ustma-ust tushadi.
;
ˆ
b
x
x
a
y
;
ˆ
x
b
a
y
x
;
1
ˆ
x
b
a
y
x
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ
Regressiyadagi xatoliklar
Xatoga yo’l qo’yilishiga nafaqat matematik funktsiyani noto’g’ri tanlash, balki
regressiya tenglamasida muhum bo’lgan omilni xisobga olmaslikka ham bog’liq, ya’ni
ko’p omilli regressiyaning o’rniga juft regressiyani qo’llash ham sabab bo’ladi.
Masalan ma’lum bir maxsulotga bo’lgan talab nafaqat uning narxiga, balki jonboshiga
to’g’ri keladigan daromadga ham bog’liq bo’lishi mumkin.
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ
Xatolikka yo’l qo’yish natijalari
Xatolikka yo’l qo’lilishida ma’lumotlarni tanlashdagi xatolik ham sabab bo’lishi
mumkin. Chunki tadqiqotchi ko’rsatkichlar orasidagi bog’lanish qonuniyatlarini
aniqlashda tanlab olingan ma’lumotlar asosida ish ko’radi.
Tanlashdagi xatolik ko’pchilik holatlarda iqtisodiy jarayonlarni o’rganishda
boshlang’ich statistik ma’lumotlar to’plamini bir jinisli bo’lmaganligi uchun ham
yuzaga keladi. Agar ma’lumotlar zamon va makonda bir jinisli bo’lmasa regressiya
tenglamasi hech qanday ma’noga ega bo’lmaydi. Bunday holatlarda natijani yaxshilash
uchun o’rganilayotgan statistik ko’rsatkichlarning anamal(haqiqatga to’g’ri
kelamaydigan) qiymatlarini to’plash birliklaridan chiqarib tashlanadi.
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ
Ma’lumotlarni o’rganishdagi xatoliklar
Regressiya usullarini amaliyotda qo’llashda ma’lumotlarni o’rganishdagi
xatoliklar katta xavf tug’diradi.
Agar noto’g’ri qurilgan modellarni ularni shaklini o’zgartirib xatolikni
kamaytirish mumkin bo’lsa, ma’lumotlarni tanlashdagi xatolikni ma’lumotlar hajmini,
ya’ni statistik to’plamni kattalashtirish bilan kamaytirish mumkin.
Ma’lumotlarni o’lchashdagi xatoliklar makrodarajadagi tadqiqotlarda katta
axamiyatga ega
Профессор АЮПОВ РАВШАН ХАМДАМОВИЧ
Matematik funktsiyani tanlash
Juft regressiyada
Do'stlaringiz bilan baham: | 
