Mavzu: 2 Hasharotlarni biologiyasi. Hasharotlarning ko‘payishi va rivojlanishi

10 - rasm. Hasharotlarning jinsiy dimorfizmi: A- kiyin qo‘ng‘iz; B- suzuvchi qo‘ng‘iz; V- shoxdor qo‘ng‘iz; (♂ -erkagi ♀ -urg‘ochisi)

Vitellyar qismida tuxum etiladi ya’ni kattalashadi va kameralarga ajrala boshlaydi. Tuxum rivojlanib bo‘lgach tashqi qobiq-xorion hosil bo‘ladi.

11- rasm. Hasharot jinsiy organlarining tuzilishi: A- urg‘ochi qora suvarakning jinsiy organlari: 1- tuxumdonlar; 2- tuxum yo‘lari; 3- urug‘ qabul qiluvchi xalta; 4- qo‘shimcha bez;
B- erkak qora suvarakning jinsiy organlari: 1- urug‘donlar; 2- urug‘ yo‘llari; 3- urug‘ chiqarish naychasi; 4,5,6- qo‘shimcha bezlar: V- tuxum naychalarining tiplari; I-ponaistik; II- politrofik; III-pelotrofik; 1- filomenterlari; 2- germariylari; 3- oositlari; 4- vitellyariylari; 5- epileliya folikulalari; 6- tuxumlari:
Tuxum naychasida ozuqaning bo‘lishiga qarab joylanishi 3 tipda paviostik, politrofik va pelotrofik bo‘ladi. Birinchi tipdagi oraliq ozuq xujayra kamerasida bo‘ladi. Politrafik tipida tuxum naychalarida tuxum kameralari oziq xujayra kameralari bilan birin ketin joylashadi. Pelotrofik tipda oziq xujayralari naychaning uchki qismida joylashadi va oziq xujayralarga protoplazmatik iplar orqali keladi.
Etilgan tuxumlar va naychalardan o‘tib jinsiy teshik orqali tashqariga chiqadi. Toq tuxum yo‘liga urug‘ qabul qilgich ingichka nayi ochiladi. Tuxumlarning otalanishi toq tuxum yo‘li orqali tuxum tashqariga chiqarilayotgan vaqtida otalanadi.
Bundan tashqari qo‘shimcha jinsiy bezlar borki ular turli vazifalarni bajaradi. Masalan: tuxumni yopishtirish va x.k.
Erkaklar jinsiy tizim bir juft gonada urug‘dan, juft urug‘ yo‘llari, toq urug‘ chiqarish kanalidan va qo‘shimcha jinsiy bezlardan iborat. Urug‘donlar naysimon yoki xaltasimon bo‘lib soni ham xilma xildir.
Follikulaning tepa gormariy qismida spermatozoitlar hosil bo‘ladi va etiladi.

Etilgan sperma urug‘dondan bittadan chiqariladi va naysimon juft urug‘ yo‘liga o‘tadi. Ba’zi hasharotlar urug‘ yo‘li kengayib urug‘ pufagini hosil qiladi. Bunda urug‘ vaqtincha saqlanadi. Urug‘ pufagidagi qo‘shilish organi orqali tashqariga chiqadi. Bularda ham urg‘ochi hasharotlarda bo‘lgani singari qo‘shimcha bezlar bo‘ladi. Uning soni bir juftdan uch juftgacha bo‘lishi mumkin.

Tuxumning tuzilishi: Hasharotlarning tuxumi yirik xujayra bo‘lib, protoplazma va yadrodan tashqari embrionning oziqlanishi va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan deytoplazma yoki sarig‘likdan tashkil topgan. Bulardan