Mavzu 15-16. Vitamin saqlovchi dorivor o’simliklarni bioekologiyasi Reja

Chilonjiyda - yovvoyi va madaniy daraxt. Mevasi va bargi tarkibida kandlar, organik kislotalar, ko’p miqdorda S vitamiii, oshlovchi fla-vonoidlar (rutin, gnperozid, kversi-meritrin), karotin va boshqa modda-lar bor. Chilonjiyda mevasidan tayyorlangan damlama (2-20) ko’krak og’rig’i, astma, yo’tal, chechak, kamqonlik, ich ketish kasalliklarida og’riq qoldiruvchi dori sifatida ishlatiladi. Chilonjiyda mevasi va bargi qon bosimni pasaytiruvchi, siydik haydovchi ta’sirga ega.


Gazanda, qichitqi oʻt (Urtica L.) — 1) gazandadoshlar oilasiga mansub koʻp yillik yoki bir yillik oʻtlar turkumi. Barglari arra tishli, bulaklarga boʻlingan, qarama-qarshi joylashgan. Barglari va poyasi qichitqi tuklar bilan qoplangan. Gullari juda mayda, bir jinsli, barg qoʻltigʻidagi boshoqsimon toʻpgullarga yigʻilgan. Mevasi yongoqchasimon. Shim., kamroq Jan. yarim sharda hamda tropiklarda 40— 50 turi tarqalgan. Oʻzbekistonda bitta turi bor. Soya, zah yerlar, dal al ar, bogʻlar va
b. yerlarda usadi. Bu turdan tibbiyotda qon toʻxtatuvchi vosita sifatida foydalaniladi. Yosh novdalari isteʼmol qilinadi. Poyasidan arqon, dagʻal mato tuqishda ishlatiladigan iplar tayyorlanadi.
Ituzum (Solanum) — ituzumdoshlar oilasiga mansub oʻtsimon oʻsimliklar, chala butalar va butalar, baʼzan past boʻyli daraxtlar (tropiklarda) turkumi, dorivor oʻsimlik. 1700 ga yaqin turi bor. Aksariyat turlari Jan. Amerikada tarqalgan. Ayrim
mamlakatlarda pallali Ittriy (Ittriy laciniatum) dorivor oʻsimlik sifatida ekiladi (bargi va poyasida solasonin va salamargin alkaloidlari koʻp). Oʻzbekistonda begona oʻt hisoblanadigan guli binafsha rang , mevasi qora (Ittriy nigrum) va qizil turi uchraydi. Poyasi sershox, tik usadi, boʻyi 90 sm gacha. Barglari oddiy va mu-rakkab, tuxumsimon, oʻyiq. Mevasi — koʻsakcha, qora yoki qizil dumaloq rezavor. Iyul— oktbrda gullab mevalaydi. Bir oʻsimlik 40 mingtagacha urugʻ beradi. Urugʻlari qattiq qobikli, tuttroqda uzoq vaqtgacha unuvchanlik qobiliya-tini saqlaydi. Oʻzbekistonning hamma viloyatlarida ekinzor dalalarda begona oʻt sifatida koʻp uchraydi. I.ning do-rivorlik xususiyatlari ham bor. Xalq tabobatida tomoqnafas yoʻllari xastaliklarini davolashda mevasidan foydalaniladi.