Мавзу 1: Тупроқ кесмасини олиш усуллари хақида тушунча

Ish tartibi:
1. Havoda qurigan, ko’zlarining o’lchami 1 mm bo’lgan elakdan
o’tkazilgan tuproqdan 10 g namuna olinadi
va piyolachaga yoki kalka qog’ozga
solinadi.
2. Piknometr (5-rasm) yoki 100 mlli kolbaga uning
belgisiga qadar yangi qaynatilib, xona temperaturasigacha
sovitilgan distillangan suv quyiladi. Suv solingan piknometr
tarozida tortib uning massasi aniqlanadi.
3. Piknometrdagi suvning taxminan 2/3 qismi boshqa
bir idishga qo’yiladi va piknometrga o’lchab qo’yilgan 10 g
tuproq namunasi solinadi.
4.
Tuproqdan
havoni
chiqarib
yuborish
uchun
piknometr tuproq va suv bilan birga 30 minut qaynatiladi.
Qaynash vaqtida piknometrdan suspenziya otilib chiqishiga
yo’l qo’ymaslik kerak.
5.
Keyin
piknometr
sovitiladi,
belgisiga
qadar
disstillangan suv qo’yiladi, sirti yaxshilab artilib va tarozida
tortiladi. Sovushini tezlashtirish uchun issiq piknometr suv
oqib turgan vodoprovod ostida ushlab turiladi.
Tarozida tortish vaqtida piknometrdagi suspenziya
5-rasm. Tuproqning solishtirma
massasini aniqlash uchun
piknometr
.

---

18
harorati xona temperaturasida (18-20
0
C) bo’lishi shart, aks holda natija xato bo’lishi
mumkin.
Tortib
ko’rish
natijalari
asosida
tuproq
massasining
solishtirma
og’irligi
aniqlanadi. Bunda tuproqning og’irligi (A) va shu tuproq egallagan hajmni hisobga
olish kerak. Tuproq egallagan hajmni piknometrdan siqib chiqarilgan suv og’irligi
(hajmi) (B+A)-C dan bilib olish mumkin u olingan tuproq namunasining hajmiga to’g’ri
keladi. Solishtirma massani hisoblab topish quyidagicha;
3
/
)
(
sm
g
C
A
B
A
D



,
bu yerda D-solishtirma massa; V-piknometrning suv bilan birgalikdagi og’irligi;
A-quruq tuproqning og’irligi; C-piknometrning suv va tuproq bilan og’irligi; (B+A)-C-
siqib chiqarilgan suvning og’irligi (hajmi).
Agar solishtirma massani aniqlash uchun havoda quritilgan tuproq olingan bo’lsa,
u holda mutlaqo quruq tuproqning og’irligini ushbu formula yordamida hisoblab topish
lozim:
О
Н
G
ах
А
2
100
100


,
bu yerda: A-mutlaqo quruq tuproqning og’irligi; a–tahlil uchun olingan havoda
quritilgan tuproqning og’irligi
О
Н
G
2
-gigroskopik nam miqdori, %.