Mavzu: №1 Neft va gaz mahsulotlarini fizik-kimyoviy tahlil qilish usullari haqida ma’lumot

Ma’ruza № 6. Ultrabinafsha spektroskopiya tahlil usuli (UB)

Reja:

1.Ultrabinafsha spektroskopiya tahlil usuli haqida ma’lumot

2. Elektron spektriskopiyada o‘tishlar soni

3. 
   Ultrabinafsha spektroskopiya neft va gaz sanoatida qo‘llanilishi
   

Moddalarni optik spektrining qisqa to‘lqinli ko‘rinadigan qismiga yondosh sohasini tekshirish bilan shug‘ulanadigan spektroskopiyaga ultrabinafsha spektroskopiya deyiladi. Ultrabinafsha spektroskopiya elektronlarning bir energiya pog‘onasidan boshqa energiya pog‘onasiga o‘tishiga asoslangan. SHuning uchun bu spektrni ko‘p hollarda elektron spektr deb ham ataladi. Molekulaning har qanday elektron holati shu molekulaning aylanma va tebranma qo‘zg‘algan holatga o‘tkazish uchun kerakli energiya elektronlarni yuqoriroq energetik pog‘onaga o‘tkazish uchun talab qilinadigan energiyadan kichik bo‘lishi ma’lum. SHuning uchun ham molekulaga energiyasi ancha katta bo‘lgan ultrabinafsha nurlar tushurilganda uning har uchchala (aylanma, tebranma, elektron) energiyasi o‘zgaradi. U holda elektron ultrabinafsha (UB) spektrlar juda murakkab bo‘lishi mumkin, chunki spektrda uch xil energiya o‘zgarishlariga muvofiq keladigan chiziqlar kuzatiladi. Aylanma va tebranma spektrlar, ba’zan spektrning nozik strukturasi ham deyiladi. Nozik strukturalar UB-spektrlarni interpretatsiya (ya’ni, izoh berish) qilishda juda qiyinlik tug‘diradi. Buni bartaraf qilish uchun moddalar spektlari eritmada olinadi. Erituvchi molekulalari erigan moddaning aylanma-tebranma harakatiga xalaqit bergani uchun spektr eritmada olinganda nozik strukturalar bo‘lmaydi yoki juda kam kuzatiladi (9-rasm).

9-rasm. Sirka aldegidining UB spektrlari (I) gaz fazada, (II) spirtda

Ko‘p moddalar ultrabinafsha nur qismidan 100 dan 400 nm gacha nurlanishiga, ba’zi birikmalar esa ko‘rinadigan nur qismida 400 dan 800 nm gacha nurlanishiga ega bo‘ladi.

Ultrabinafsha spektroskopiya neft va gazdan sintez qilingan organik birikmalarni, shuningdek o‘simlik va hayvonlar organizmidan ajratib olingan yangi tabiiy birikmalarning tuzilishini o‘rganishda boshqa spektroskocho‘qqi usullar kabi katta ahamiyatga ega.

Moddaning har qanday shu moddaning ultrabinafsha spektrini olish mumkin. Buning uchun amalda moddalarni erituvchi sifatida 95% li etil spirt, metil spirt, dietilefir, geksan va geptanlar ishlatiladi.

UB-spektroskopiya to‘lqin uzunligi 100-800 mmk bo‘lgan nurlar ta’sirida valent elektronlarning bir orbitaldan ikkinchisiga o‘tishida ular yutadigan nurning to‘lqin uzunligi va jadalligini o‘lchashga asoslangan. Elektron spektriskopiyada jami o‘tishlar uchta katta guruhga ajratiladi.