Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

Мавзу: Ҳаракат кўникма, малака ва ҳаракат фаолиятларига ўргатиш жараёнининг 
тузилиши, вазифалари, босқичлари ҳамда уларга умумий характеристика: 
ЎРГАТИШ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИНГ БИР ТОМОНИДИР. 
Жисмоний тарбия жараёнида ўргатишнинг асосий вазифаси ҳаракат кўникмалари ва 
махсус билимларни эгаллашдир. 
Жисмоний тарбия жараёнида ҳам таълим ҳам тарбия амалга оширилади. Бунда 
ўргатишнинг асосий предмети бўлиб ўзаро боғланган ҳаракат тизимини ўз ичига олувчи 
оқилона ҳаракат фаолиятлари ҳисобланади. Бирор бир ҳаракатга ўргатиш 
шуғулланувчиларнинг жисмоний ривожланиши, функционал имконяитларни ошириш ва 
ривожлантириш соғлиқни мустахкамлаш ва х.к.лар билан боғлиқдир, ҳамда жисмоний 
сифатларини ошириш содир бўлади.
Ҳаракат фаолиятларига турли ва конкрет вазифаларни ҳал этган ҳолда ўргатилади. 
Кўпгина ҳолда қуйидагиларга олиб келинади: 
1.Ҳаракатнинг дастлабки мактабини таъминлаш, яъни ҳаракат фаолиятининг мураккаб 
шакиллари учун дастлабки базани яратган ҳаракат аппаратининг асосий бўғинларида 
оддий ҳаракатларни бошқаришга ўргатиш; Мисол: юқори стартдан чиқиш. 
2.Ёрдамчи машқлар янги ёки айрим жисмоний сифатлар қобилиятларни ривожланишига 
таъсир этувчи воситалар сифатида фойдаланиладиган ҳаракатларга ўргатиш; Масалан: 
перекидной усулида сакраш, планкасиз оёљларни ҳар хил кетма-кетлик ҳаракатлари.
3. Кундалик ҳаётда, фаолиятнинг мехнат, спорт ва бошқа соҳаларда зарур бўлган асосий 
ҳаракат кўникма ва малакаларни шакиллантириш ҳамда такомилаштирувнинг керакли 
даражагача олиб бориш: Мисол: ҳар хил спорт турларида. 
Бу 
вазифаларнинг характерига ва ўрганилаётган ҳаракат фаолиятларининг 
хусусиятларига боғлиқ ҳолда ўқитиш жараёни бир қатор хусусиятларига боғлиқ. 
Маълумки, вазифаларнинг қийинлигига қараб уларга сарф бўладиган вақтлар ҳам 
турличадир. Масалан: бир-икки бўғинли гимнастика ҳаракатларига ўргатиш маълум 
ҳолатларда нисбатан тезроқ бўлади, лекин уларни ўзлаштириш ҳамда мураккаб ҳаракат 
фаолиятларни юқори даражага оширишга баъзан йиллар вақтлар кетади. (шест билан 
сакраш). Бундай ҳолда ўргатиш методикаси ҳам фарқ қилади.
Ҳаракат фаолиятининг тузилиш муруккаблиги маълум ҳаракатга дастлабки ҳаракатда 
асосий методларни танлашни олдиндан аниқлайди. 

---

41 
Оддий ҳаракатларга ўргатишда бутунлигича ўргатиш қўлланилса, мураккаб машқларда 
эса қисмлаб ўргатиш қўлланилади. Ҳаракатнинг тайёрлов, асосий, якуний вазифалари 
орасида боғланиш муҳим аҳамиятга ва хусусиятларга эгадир. Баъзан ҳолларда 
ўргатишнинг асосий фазаларидан фойдаланилса (масалан, баландликка сакрашда, 
депсиниш), бошқа ҳолларда эса тайёрлов фазаларидан фойдаланилади. (масалан тебраниш 
ва энгашган ҳолда таянч ҳолатига ўтиш), айрим ҳолларда якуний фазасидан ўргатиш 
лозим (Масалан: болаларга сакрашда юмшоқ қўнишни ўргатиш). Ҳаракатларга ўргатиш 
умумий дидактик принципларига асосланади, бу принциплар жисмоний тарбия соҳасида 
ўз спецфик ифодасини топади. Бу специфика ҳаракат књникмалари ва малакаларини 
ҳосил қилиш қонуниятларидан келиб чиқади.