Мавзу 1: Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси ўқув фан сифатида

 
ЎЗГАРУВЧАН МАШҚ МЕТОДИ. 
 
Стандарт машқ методлари кўпроқ ўзлаштириш ва эришилган ютуқларни 
мустаҳкамлаш учун фойдаланилса, қуйидаги айтиладиган метод янги марраларга 
(ютуқларга) эришишга етакчи роль ўйнайди. Барча ўзгарувчи машқ методларининг муҳим 
томони машқнинг боришига қараб таъсирнинг бир мақсадга қаратилган ҳолда 
ўзгаришидадир. Бунга турли ҳолларда турлича йўл билан жисмоний юклама(ҳаракат 
тезлиги, иш муддатини ва ҳ.к.) айрим параметрларини тўғри ўзлаштириш; ҳаракат 
усулини ўзгартириш, шунингдек, дам олиш интервалларини ва фаолиятининг ташқи 
шароитини ўзгартириш йўли билан эришилади. Бу ўзгаришларнинг маъноси шундан 
иборатки бунда организмнинг функционал имкониятларига тобора одатдагидек бўлмаган 
янги яна ҳам каттароқ талаблар қўйилади ва бу билан уларнинг ривожланиши учун 
имконият яратиб берилади. Таъсирининг ўзгарувчан характерда бўлиши марказий асаб 
тизимининг пластик хусусиятини такомиллаштириш учун, шунингдек умуман тобора 
яхши машқ олиб бориш учун қулай шароит яратади, бу жуда муҳимдир. 
Ўзгарувчан узлуксиз машқ методлари асосан табиий циклик ҳаракатлар асосида 
қўлланилади. Бунда асосий ўзгарувчан катталиклар темп ва тезликдир.
Бунга 
мисол 
қилиб ностандарт режа бўйича бутун дистанция тезликни тартибга солиши билан 
характерланувчи югуришдаги ўзгарувчан машқ методидир. 
Шуни айтиб ўтиш керакки, машқ жараёнида ёки темпнинг ҳар қандай ўзгариши ҳам 
ўзгарувчан машқ методи билан бажарилади деб ҳисоблашга асос бера олмайди. Масалан: 
агар югуриш тезлиги стериотип шаклида ўзгарса ( м. 400 м.га 70 сонияда, 200 м.га 40 
сонияда ва бутун машқ давомида шундай югурилса) у вақтда гап айрим ўзгарувчан машқ 
тўғрисида эмас, балки комбинациялашган методлар гурухига кирадиган стандарт 
ўзгарувчан машқ тўғрисида бориши керак. Агар жисмоний юкламамашқ жараёнида 
сурункасига эмас (не в один приём), интервал била_ '3fим томонларини танлаб олинган 
ҳолда мукаммаллаштирилади. 
Кўриб чиқилаётган гурух методларига тартибга солувчи машқ методлари ҳам киради. 
Бу методда жисмоний юкламагоҳ ошиш томонга, гоҳ пасайиш томонга ўзгаради. Масалан: 
интервалли югуришда масофанинг ҳар бир бўлагида тезлик ё ортади ё камаяди.
Мисол: В. Куцни югуриши. 
Тартибга солувчи машқ методлари циклик, ациклик ва таркибли барча ҳаракат 
машқларида қўлланилиши мумкин. У марказий асаб тизимининг пластик хусусиятини 
такомиллаштиришда муҳим рол ўйнайди ва хусусан ҳаракат малакаларининг қолоқ 
стереотипини уларнинг қайта тузилиши ва янада такомиллашиши мақсадида анча яхши 
фойда беради. 

---

39