Har qanday ekologik tizimning asosini oziq zanjiri tashkil qiladi. Har bir trofik darajada biomassaning shakllanishiga oziqning hammasi ham sarf bo’lmaydi. Oziqning hazm bo’lmagan qismi tashqariga chiqariladi bu - ekskretsiya deyiladi.
Oziqning o’zlashtirilganlik darajasi oziqning tarkibi va organizmning biologik xususiyatlari bilan bog’liq bo’lib 12- 75 % tashkil qiladi
Oziq zanjiridagi organizmlar sonini yoki massasini to’rtburchak shaklda joylashtirib chiqilsa, matematik jihatdan piramidaga o’xshash shakl hosil bo’ladi . Ekologik piaramida ekosistemadagi organizmlarning nisbatini ko’rsatuvchi grafikdir. Bu grafikning eng pastki asosini produsentlar tashkil etadi.
yirtqich
O’txo’r
O’simlik
O’rmon ekosistemalarida va suvda produsentlarga nisbatan konsumentlar soni ko’p bo’ladi. Shuning uchun o’rmon va suv ekosistemalarida ekologik piramida teskarisiga hosil bo’ladi. Ya’ni ekologik piramidaning asosi ingichka yuqori qizmi esa katta bo’ladi.
O’rmon ekosistemalarida va suvda produsentlarga nisbatan konsumentlar soni ko’p bo’ladi. Shuning uchun o’rmon va suv ekosistemalarida ekologik piramida teskarisiga hosil bo’ladi. Ya’ni ekologik piramidaning asosi ingichka yuqori qizmi esa katta bo’ladi.
Ekologik piramida qoidasi: Oziq bir trofik darajadan ikkinchi trofik darajaga o’tganda 10 % ga proggressiv kamayib boradi .
Ekologik piramidani dastlab nemis olimi R.Lindeman o’rgangan va uni 10 % qoida deb atagan. Keyinchalik bu qonunni 1927 yilda angliyalik olim Ch. Elton o’rgangan va Ekologik piramida qoidasi deb fan kiritgan .
Ekologik piramidani dastlab nemis olimi R.Lindeman o’rgangan va uni 10 % qoida deb atagan. Keyinchalik bu qonunni 1927 yilda angliyalik olim Ch. Elton o’rgangan va Ekologik piramida qoidasi deb fan kiritgan .
Ekologik piramida ekosistemadagi produsent , konsument va redusentlarning o’zaro nisbatini ko’rsatadigan grafik tasvirdir.
Ekologik piramida 3 xil bo’ladi :
Son
Biomassa
energiya
Masalan:
Masalan:
yirtqich
O’txo’r
O’simlik
Redutsent soni
Produsent soni
O’simlik soni
Redusent massasi
Produsent massasi
O’simlik massasi
energiya
energiya
energiya
4 masala. Produsentning biomassasi – 700 000 kg. Qarchig’ayning biomassasi – 7 kg. qarchig’ay nechanchi tartib konsument bo’la oladi.
Yechilishi
Produsent
Birinchi tartib konsument
Ikkinchi tartib konsument
Uchinchi tartib konsument
To’rtinchi tartib konsument
700000 kg
70000 kg
7000 kg
700 kg
7 kg
5 masala.
O’simlik - quyon- tulkidan iborat oziq zanjirida o’simlik massasi 100 t. Agar bir tulkining massasi 10 kg bo’lsa, tulkilar populyatsiyasidagi individlar sonini aniqlang.