|
Mavzu: 22. Elektr mashinalari va elektr uskunalari hamda o'tkazgichlarga QT to'klarining tasiri
Reja:
1.
2.
Elektr mashinalari o‘zining rivojlanish davrida katta va murakkab bo‘lgan takomillashish yo‘lini bosib o‘tdi. Elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirish mumkinligini dastlab 1821-yilda elektr motorning birinchi modelini yaratgan M.Faradey aniqladi. Bu modelda mis simdan o‘tayotgan elektr toki uni vertikal holatda qo‘yilgan doimiy magnit atrofida harakatga keltiradi. Lekin elektr motori yaratish ustida o‘n yildan ziyodroq vaqt ichida qilingan keyingi ishlar qoniqarli natijalar bermadi va faqat 1834-yildagina rus akademigi B.S. Yakobiy hozirgi elektr motori prototipi bo‘lgan konstruksiyani yaratdi. Elektr generatori yaratish imkoniyati M.Faradey 1831-yilda elektromagnit induksiya qonunini kashf etgandan keyingina paydo bo‘ldi. Bu kashfiyotdan foydalanib, aka-uka Piksilar 1832- yilda aylanuvchi doimiy magnitlari bo‘lgan va tokni tog‘irlovchi komutatorli birinchi elektr generator konstruksiyasini yaratdilar. Dastlabki vaqtlarda elektr motor va generatorlar bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda takomillashib bordi. 1833-yilda Lens elektr mashinalarining prinsipini ta’riflab berdi, 1838-yilda esa bu prinsip amalga oshirildi. Generatorlar takomillashuvining keyingi bosqichi doimiy magnitlarning elektromagnitlar bilan almashtirilishidan iborat bo‘ldi. Elektr mashinalari rivojlanishining boshlang‘ich davri, asosan, o‘zgrmas tok bilan bog‘liq. Bunga sabab shuki, elektr energiyasining iste’molchilari faqat o‘zgarmas tokda ishlaydiganharakatsiz kontaktlari bilan ulanadi. Oldindan o’chirilgan o’chirgich bilan aravachani tortilganda ajraluvchi kontaktlar uziladi va bu bilan o’chirgich
yig’ma shina va kabel kirishlardan ajratiladi. Aravacha shkaf kor’usidan tashqarida bo’lganda, o’chirgich va uning yuritmasi tahmirlash uchun qulay va tayyor holatda bo’ladi. O’chirgichni aravachada joylashtirilishi
shkafni o’lchamlarini yig’ma Tq larga qaraganda ancha qisqartirishga imkon beradi, chunki yig’ma Tq da o’chirgichni kamerasi a’’aratlarni o’rnida tahmirlashga imkon berishi kerak. Aravacha uchta xolatda bo’lishi mumkin:
1. ishchi (aravacha shkaf ichida, birlamchi va ikkilamchi zanjirlar
ulangan); 2. sinov (aravacha shkaf ichida, ammo birlamchi zanjirlar uzilgan, ikkilamchilari ulangan); 3. tahmir (aravacha shkafdan tashqarida, birlamchi va ikkilamchi zanjirlar uzilgan). Ishchi va sinov xolatlarda aravacha maxsus jihoz bilan qayd etiladi. Aravachani ishchi xolatga siljitilishini yengillashtirish uchun dasta bilan boshqariladigan richagli mexanizm mavjud. Aravacha shkafdan chiqarilganda avtomatik metall ‘ardalar bilan shinalar va liniyalar
kontaktlari turadigan bo’limlar berkiladi. Bu bilan kuchlanish ostida qolgan qismlarga tasodifan tegib ketish oldi olinadi. Kuchlanish transformatorlari, razryadniklar, kuchli saqlagichlar, bosh zanjir ulamalari ajratiluvchi kontaktlari ham aravachalarga o’rnatiladi. Yig’ma shinalar bo’limi shkaf kor’usi te’asiga o’rnatiladi. Bo’limning te’a qismi yig’ma shinalarni te’adan turib (hamma shkaflar o’rnatilgandan keyin) montaj qilish uchun aylanuvchi qa’qoqqa ega.
Yig’ma shinalar ajratiluvchi kontakt bilan o’tish izolyatorlari orqali ulanadi. KTq ni o’lchov asboblar shkafini oldi eshigi o’lchov asboblari, energiya hisoblagichlari, boshqaruv kalitlari va signallovchi a’’aratura joylashtirilgan metall konstruktsiya. Orqa devorchasida ikkilamchi ulanishlarni shinalari uchun quti o’rnatilgan (40 tagacha). Releli a’’aratura uchun aylanadigan blok shkaf ichiga o’rnatilgan va 22 tagacha asbobni olishi mumkin. Aravacha va releli shkafni ikkilamchi ulanishlari zanjirlari ko’’ kontaktli shte’selga ega egiluvchan shlang va ajraluvchan ulagich bilan ulanadi. Bu kerak xollarda bitta aravachaniikkinchisiga tezda almashtirishga imkon beradi. SHkaf shamollatish uchun jalyuziga ega. SHkaflarda aravachani ishchi xolatga kiritish va undan chiqarishni faqat uzgich uziqligida bajarishga yo’l qo’yadigan blokirovka mavjud. SHu blokirovka zaminlovchi ajratgichni ulangan xolatida aravachani kiritilishiga yoki ajratgichni aravachani ish xolatida ulanishiga ham yo’l qo’ymaydi. Tashqarida o’rnatiladigan KTq (kom’lekt taqsimlash qurilmalari (TO’ KTq-KRUN) xonadan tashqarida o’rnatilishga mo’ljallangan. Ular
aparatlar, asboblar, himoya va boshqaruv jihozlari bilan tahminlangan metall shkaflardan iborat. SHkaflar aparaturani ifloslanishdan va yomg’ir, qordan saqlaydigan vositalarga ega. SHkaflar germetik emas, namlik 80%-dan yuqori yoki kimyoviy faol gazlar va tok o’tkazuvchi changli muhitlarda o’rnatilmaydi. TO’ KTq lar shkaflari kom’lekt transformator podstantsiyalari va elektr stantsiyalari va ‘odstantsiyalarni ochiq Tq larida keng qo’llaniladi. Oldingisi kabi bitta yig’ma shinalar tizimiga ega. Turli TO’ KTq lar bir-biridan bahzi jihatlari bilan farq qilishi mumkin - xizmat qiluvchi yo’lakli yoki yo’laksiz, o’chirgichlar turlari, o’erativ tokni turi, aravachani chiqarish ramkalari va boshqalar bilan. Ularni tanlashda sxemaga va katalogdagi berilganlarga ehtibor berish kerak. Yuqori kuchlanishlarga mo’ljallangan elegazli KTq lar ham mavjud (110 va undan yuqori kV larda). KT li nimstantsiyalar (KTN) zavodlarda tayyorlanadi va katta bloklar sifatida montaj joyiga olib boriladi. qo’llanilishi montaj ishlarini tezlashtirib nimstantsiyalar gabaritlarini qisqartirib, ishlatishda maksimal xavfsizlikni tahminlaydi. 6-10 kV li ichki va tashqi 0,4-0,23 kV li KTN lar korxonalar, qishloq xo’jalik va kommunal istehmolchilar uchun keng qo’llaniladi. Ular kuchli transformator, o’chirgich, saqlagich, magnitli ulagich va boshqalar bilan tahminlanadi. Energotizimlar podstantsiyalarida (35-110 kV) tashqarida o’rnatiladigan KTN lar ishlatiladi. Bu KTN lar blokli ham bo’ladi. KTN larni 6-10 kV tomonida TO’ KTq lar o’rnatiladi, kerakligida reaktorlar ham o’rnatilishi mumkin.
Releli himoya ‘anellari, aloqa va telemexanika jihozlari hamda operativ brigada uchun xonali bino sovuq o’tkazmaydigan ‘anellardan yig’iladi. KTN ni oson u yoki bu bloklarni tanlab turli sxemalar bo’yicha yig’ish mumkin. OTq konstruktsiyalariga talablar. Ochiq havoda joylashgan taqsimlash qurilmasi ochiq Tq deyiladi. Odatda 35 kV va undan yuqori kuchlanishlarda Tq lar ochiq quriladi. YoTq kabi OTq lar ham ish jarayonini ishonchliligi, havfsizligi va ishlatish qulayligini, qurilishga minimal sarflar, kengaytirish imkoniyatlari, zavodda tayyorlangan katta bloklarni maksimal ishlatish mumkinligini tahminlashlari kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
