Мавзўи Предмети омӯзиш ва вазифаҳои фан. Мавќеи геополитикї ва таќсимоти маъмурию сиёсии Љумњурии Тољикистон Наќша

Ҷадвали 76
Масоҳатикиштизироатҳоихоҷагииқишлоқ

		Воњиди ченак	2011	2012	2013	2014	2015	2016
Заминњои кишти зироатњои кишоварзї	1000 га		850,4	860,1	864,9	828,4	830,6	837,3
зироатњои ѓалладона ва лўбиѐї	1000 га		427,2	424,3	437,4	412,6	422,9	423,5
зироатњои техникї	1000 га		236,3	231,6	223,0	207,7	188,6	190,6
пахта	1000 га		204,1	199,3	190,9	177,6	159,6	162,5
картошка	1000 га		36,7	41,7	44,4	35,5	39,8	41,6
сабзавот	1000 га		46,9	48,9	50,7	48,5	55,4	58,2
полезии озуќавї	1000 га		17,2	18,4	17,4	19,4	21,4	20,0
зироатњои хўроки чорво	1000 га		86,0	94,9	91,8	104,6	102,4	103,2

Сарчашма: Тоҷикистондаррақамҳо, агентииназдиПрезидентиҶумҳурииТоҷикистон, 2017

Солҳои охир дар сохтори киштзорҳоичумҳурӣтағйиротиҷиддӣба вуҷуд омад. Кишти зироатҳоитехникӣчунпахта, тамокукамшуда, киштиғалладонагиҳо, сабзавотвазироатихӯрокичорвоафзуд. Пешбинӣ шудааст, ки дар оянда чунин соҳаҳоикишоварзӣазқабилибоғдорӣ, токдорӣ, сабзавоткорӣваситруспарварӣ ривоҷ дода шаванд.

Ҷадвали 77.
Таносуби кишти зироатҳоихоҷагииқишлоқиТоҷикистон дар масоҳатиумумиизамин, бофоиз

	1991	2012	2013	2014	2015	2016
Таносуби заминњои истифодаи кишоварзї (заминњои корхонањои кишоварзї ва хољагињои дењќонї)дар масоњати умумии замин, фоиз	30,2	25,4	25,4	25,5	25,5	25,7
аз онњо:
мазраъ	6,0	4,6	4,6	4,6	4,6	4,6
заминњои алафдаравњо ва чарогоњо	23,2	19,6	19,6	19,7	19,6	19,8
Замини кишти зироатњои кишоварзї њамагї, њаз. га	821,0	860,1	864,8	828,5	830,6	837,3
аз љумла :
кишти ѓалладона	231,7	424,3	437,4	412,6	422,9	423,5
кишти картошка	12,8	41,7	44,3	35,5	39,8	41,6
кишти сабзавот	28,0	49,0	50,1	48,5	55,4	58,2
кишти пахта	298,8	199,3	190,9	177,6	159,6	162,6

Сарчашма: Продовольственная безопасоность и бедность, №4 - 2018г. Агенство по статистике при Президенте Республики Таджикистан

Соҳаҳоиасосиикишоварзииҷумхурӣ пахтакорӣ, боғу токдорӣ, сабзавоткорӣ, ситруспарварӣвапарвариширастаниҳоисубтропикӣ мебошанд.

Инкишофи кишоварзӣбамасоҳатикиштзорҳо вобаста аст. Аммо имконияти зиёд кардани заминҳоикиштдарҷумҳурӣмаҳдуд буда, зиёда аз 82 фоизи киштзорҳообӣ, боқимондаҳама лалмианд. Дар заминҳоиобӣпахта, юнучқа, сабзавот, зироати полизӣ, растаниҳоиситрусӣ, инчунин дарахтони мева мепарваранд. Дар заминҳоилалмӣасосанрастаниҳои ғалладона (гандум, ҷавдор) варавғандор (кунҷит, зағир) мекоранд.
Солҳоиохирбоғутокдориилалмӣ низ ривоҷ ёфтааст. Боғу токдории лалмӣдарҷумхурӣ ояндаи фоидабахш дорад.
Зироатҳои техникӣ.Аз зироати техникӣпахта, тамокуварастаниҳоиравғани эфирдорро мепарваранд. Дар солҳои охир кишти зироатитехникӣ аз 7,5 то 36,1 фоиз афзуд. Мавқеикиштиинзироатҳонизтағйирёфт. Пахтазироатиасосӣ ба шумор рафта, 32,0 фоизи заминҳоиобёришавандаиҷумҳуриро ишғол мекунад. Ин нишондиҳандасолҳоиШӯравӣбозҳамзиёдтарбуд.
Ҳоло дар хоҷагиҳоидавлатиюдеҳқонӣ, киасосандарводиҳоиҷумхурӣҷойгир шудаанд, пахта кошта мешаванд. Дар ин хоҷагиҳо дар баробари пахтаи миёнанах пахтаи маҳиннах низ мекоранд. Пахтаи маҳиннах қиммати баланд дошта, асосан дар водии Вахш, ки иқлими гарм ва хушк дорад, кишт мешавад.
АнҷибарпарварӣниздарТоҷикистон инкишоф ёфтааст. Анҷибаррастанииравғани эфирдор аст. Аз ҷихатипарваришианҷибарТоҷикистон дар миқёсиИДМҷойиасосиромегирад.Соли 2006 майдони кишти анҷибарқариб 6 хазор га-ро ташкил намуд.
Тамокукорӣдарҷумхурӣбаъдисолҳоисиюмиасригузаштаривоҷёфт. Тамокуроасосандарзаминҳоиобииноҳияҳои баландкӯҳиивилояиСуғд - Панҷакент, Айнӣ, К. Мастчоҳ ва Вилояти Мухтори КухистониБадахшон мекоранд. Аҳамияти тамоку барои ноҳияхоиғайрипахтакоркалонаст. Вале катъи назар аз ин, бинобар ба саломатӣзарардоштанитамоку қарор дода шудааст, ки киштзори он кам карда шавад.
БоғутокдорӣдарТоҷикистон таърихи хеле қадим дорад. Боғбононимоҳиритоҷик тӯли садсолаҳои зиёд бисёр навъхои нави меваҷотроруёндаанд, китоҳолаҳамияти худро гум накардаанд.
Ҳоло дар води Вахш 76 намуди меваҳо, дар Шимоли Тоҷикистон 75 ва дар НоҳияҳоиТобеиМарказваКўҳистони Бадахшон 67-73 намуди мевагиҳо мерўянд. Тоҷикистон аз ҷихати миқдори боғу ток дар байни Ҷумхуриҳои Осиёи Миёна дар ҷойи аввал буда, ба 1000 нафар аҳолӣ 27 га боғ рост меояд. Дар солхои 30-юми асри гузашта дар ТоҷикистониҶанубу Ғарбӣ соҳаҳои нави боғдорӣ, аз он ҷумла лимўпарварӣ, апелсин ва хурмо пайдо шуд. Дар Шимоли Тоҷикистон дар гармхона лимўро мепарваранд. Парвариши дарахти хурмо дар солхои 1968-70 пайдо шудааст.
Ноҳияҳои боғпарварии Тоҷикистон Б.Ғафуров, Исфара, Конибодом, Истаравшан, Шаҳритуз, Вахш, Қумсангир, Шаҳринав, Файзобод мебошанд.
Ноҳияҳои ангурпарвар Истаравшан, Б.Ғафуров, Ҳисор, Панҷакент, Шаҳринав, Шаҳритуз, Вахш, Турсунзода, Қўрғонтеппа, Ғончӣ ва ғайраҳо.
Дар Ҷумхурӣ сол то сол ҳосилнокии ангур меафзояд. Дар як сол 28,8-29,9 000 тонна ангур истеҳсол карда мешавад.
Ба кишвархои бурунмарзӣ, махсусан Россия, Украина, Ҷумҳуриҳои Назди Балтик ангури тоза ва мавиз ба фурўш бароварда мешавад. Дар 10-15 соли охир ба зиёдшавии майдони боғҳоимевадиҳанда – ангур эътибори ҷиддӣ дода мешавад.
Қисми зиёди боғотдар минтакаҳоиШимолӣ (31,0 фоиз), Ҳисор (32,4 фоиз) ва Рашт (19,5 фоиз) ҷойгирифтаанд. Дар Вилояти Мухтори КӯҳистониБадахшон 1,5 фоизибоғотиҷумҳурӣмавҷудаст. Минтақаҳоиасосиибоғдорӣнафақатаз ҷиҳатимасоҳат, ҳосилиумумӣваҳосилнокӣ тафовут доранд,балки онҳо вобаста ба навъу таркиби ниҳолҳонизфарқ мекунанд.
Аз ҷиҳати масоҳатибоғотҷоиаввалроминтақаиШимолӣ, азҷиҳатиҳосили умумӣминтақаиҲисорвавобастабаҳосилнокӣ аз ҳаргаминтақаиРашт мегирад.
Дар боғотиминтақаиСуғд дарахтони донакдор вадар Ҳисору Рашт дарахтони тухмдор бартарӣдоранд. Меваҷотиситрусӣ асосан дар водии Вахш парвариш карда мешаванд. Дар оянда инкишофи боғдориилалмӣ, инчунин зиёд кардани боғотимеваҳоисубтропикӣ (анор, анҷир, бодом, чормағз, писта) ва ситрусӣ (лиму) пешбинӣ шудааст. Аз ҷиҳатиистеҳсолилиму Тоҷикистондармиқёси ИДМ чойи намоёнро мегирад.
Токдорӣ низ тез инкишоф ёфта истодааст. Дар ҷумҳурӣ зиёда аз 100 навъи ангури маҳаллӣпарвариш кардамешаванд.
Токдорӣҳолоқарибдарҳама ноҳияҳоиТоҷикистон инкишофёфтааст. Солҳоиохирхоҷагиҳои махсусгардонидаи боғутокдорӣташкил карда шудаанд, ки онҳонафақатбапарваришиток, балкиба коркард ва фуруши ангур низ машғуланд.