Мавзўи Предмети омӯзиш ва вазифаҳои фан. Мавќеи геополитикї ва таќсимоти маъмурию сиёсии Љумњурии Тољикистон Наќша

Ҷадвали 37.
НишондиҳандаҳоикоэффитсентҳоисиннусолӣвамаҷмӯиитаваллуддарТоҷикистон, бо промилл

Солњо	Коэффитсентҳои синну солии таваллуд - синну соли модар									Коэффитсенти маҷмӯиитаваллуд
	то 20 сола	20-24	25-29	30-34	35-39	40-44	45-49	50-54	15-49
1989	38,50	302,13	281,66	208,15	124,51	55,35	9,09	1,49	172,63	5,104
1990	40,40	306,89	280,12	210,97	118,50	51,44	8,12	1,70	173,48	5,091
1991	46,24	316,43	279,76	205,18	115,78	45,96	8,36	1,18	175,10	5,094
1992	41,29	269,19	230,77	165,18	93,53	34,18	6,18	0,59	144,97	4,205
1993	53,84	279,41	230,79	162,45	94,65	36,08	6,03	0,74	148,51	4,320
1994	67,18	284,62	230,44	161,73	88,55	32,37	5,35	0,85	149,79	4,355
1995	60,74	269,29	237,47	169,67	98,90	34,71	5,27	0,98	147,81	4,385
1996	33,63	230,00	220,88	160,31	97,58	36,14	6,24	1,32	128,78	3,931
1997	35,79	234,02	227,79	167,41	100,40	38,60	6,93	1,84	131,52	4,064
1998	47,80	234,55	219,46	166,79	100,75	37,16	5,57	1,50	130,94	4,068
1999	49,17	231,43	208,36	153,95	90,47	32,02	3,86	1,06	123,57	3,852
2000	41,77	207,50	188,19	140,70	85,11	31,10	3,67	0,65	110,52	3,493
2001	38,60	212,04	190,15	140,96	82,42	29,66	3,37	0,17	109,36	3,487
2002	37,32	208,09	191,84	140,93	83,63	28,98	3,27	0,15	107,86	3,471
2003	36,19	201,40	190,99	140,39	83,90	28,03	3,05	0,14	105,52	3,420
2004	35,20	194,65	187,38	139,64	83,62	27,40	2,85	0,13	102,92	3,354
2005	34,38	186,69	182,75	138,20	82,70	27,27	2,64	0,12	100,20	3,274
2006	35,03	182,14	181,81	140,20	83,48	27,83	2,50	0,12	100,18	3,266
2007	24,66	162,13	140,96	84,17	44,99	12,14	0,98	…	106,72	2,349
2008	33,56	189,75	159,70	93,35	47,50	12,25	0,80	…	106,13	2,677
2009	38,01	193,54	156,94	89,68	43,92	11,21	0,79	0,02	102,05	2,655
2010	44,10	214,29	169,71	97,07	46,88	11,95	0,71	…	119,55	2,905
2011	44,98	211,62	158,89	87,81	40,45	11,55	0,72	0,04	109,26	2,766
2012	37,86	205,95	151,63	83,86	35,78	9,24	0,56	0,02	104,65	2,611
2013	39,42	214,40	145,99	84,13	35,05	7,08	0,02	0,00	97,92	2,616
2014	46,66	236,60	167,96	98,31	41,02	9,51	0,44	0,02	105,7	2,980
2015	46,39	244,29	171,25	101,09	42,91	9,18	0,48	0,06	106,38	3,064
2016	40,58	236,91	162,56	95,95	42,47	9,23	0,66	0,01	101,11	2,93
2017	30,85	225,69	161,83	96,56	45,17	10,20	0,61	0,01	97,04	2,830

Сарчашма: маҷмӯаисолонаиАгентии омори назди Президенти ҶумҳурииТоҷикистон

Коэфитсенти маҷмӯии таваллуд тамоюли рӯ ба пастравӣ дорад. Дар солҳои 70-уми асри гузашта бузургии миёнаи умумиҷаҳонии коэфитсенти маҷмӯии таваллуд ба 5,03 таваллуд ба ҳар зани синни репродуктивӣ баробар буд, ки ин нишондиҳнада дар аввали асри нав ба 3,20 тавллуд ба ҳар зани синни репродуктивӣ кам шуд.ҲолокоэффитсентимаҷмӯиитавалуддарТоҷикистонба 2,8 баробараст, кииншумораимиёнаифарзандонродароиламефаҳмонад. Пастшудани коэффитсенти маҷмӯиитаваллудбабаландшуданисифатиаҳолӣмусоидатмекунад.

Дар демография дар зери мафҳуми фавтнокӣ раванди фавти наслҳоро мефаҳманд, ки аз маҷмӯи фавтҳои алоҳидаи синну солҳои гуногун ба вуҷуд меояд.
Фавт ҳодисаи виталие мебошад, ки аз он нишондиҳандаҳои омории демографӣ сохта мешавад. Омори фавт чун таҳлили фавтнокӣ барои тадқиқотҳои демографӣ, дар амалия пеш аз ҳама ба ташкилотҳои ҳифзи сиҳатии омма ва сиёсати иҷтимоӣ зарур аст.
Нишондиҳандаҳоро оиди фавт барои омӯзиш ва таҳлили тамоюлотҳои гузаштаи демографӣ ва барои пешгӯикунии демографӣ истифода мебаранд. Пешгӯикуниҳои демографӣ барои ҳамаи соҳаҳо: ба нақша гирифтан ва инкишофи соҳаи коммуналӣ, соҳаи маориф, тиб, барномаи ҳифзи сиҳатии омма, барномаи ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, барои хизматрасонӣ ва истеҳсоли талаботи рӯзмарраи аҳолӣ ва ғайраҳо заруранд.
Нишондиҳандаи аввалини дараҷаи фавтнокӣ коэфитсенти умумии фавт ба ҳисоб меравад. Дар намуди умумӣ вай ба таносуби шумораи фавт дар давраи вақти Т нисбат ба шумораи умумии одам-соли ин давра баробар аст ва бо формулаи зерин ҳисоб карда мешавад:

ки дар ин ҷо:
CMҚ- коэффисенти умумии фавтнокӣ,
М- шумораи мутлақи фавт.
Агар сухан дар бораи як сол равад он гоҳ коэфитсенти умумии фавт ба баробар аст.
Коэфитсенти умумии фавт дар як вақт коэфитсенти махсуси вай низ ба ҳисоб меравад, чунки ҳамаи одамон мирандаанд. Динамикаи коэфитсенти умумии фавти якчандсола имконият медиҳад, ки дараҷаи тағйироти фавтнокиро муайян кунем. Лекин танҳо бо ин нишондиҳанда маҳдуд шудан хатост.Чунки ба ин нишондиҳанда сохтори синну солӣ ва ҷинсии аҳолӣ таъсири зиёд мерасонад. Масалан, бо динамикаи коэфитсенти умумии фавтнокии Тоҷикистон дар солҳои гуногун шинос мешавем:
1940-14,1%_о; 1965-6,6%_о; 1970-6,4%_о; 1982-7,8%_о, 1991-6,1%_о; 1993-8,9%_о; 1994-7,1%_о; 1996-5,5%_о; 1998-4,9%_о; 2000-4,7%_о; 2002-4,8%_о; 2003-5,0%_о; 2005-4,6%_о. Соли 2018 ин нишондиҳанда дар Тоҷикистон ба 4,2%_о баробар буд, аз он ҷумла барои мардҳо 4,7%_о ва барои занҳо 3,2%_о.
Барои муқоиса бо коэфитсенти умумии фавтнокии Россия шинос мешавем:1960-7,4%_о; 1970-8,7%_о; 1980-11,0%_о; 1990-11,2%_о; 2000-15,4%_о; 2005-16,%_о.
Чи хеле ки аз ин нишондиҳандаҳо маълум шуд, дараҷаи фавтнокӣ дар Россия (ва аксарияти мамлакатҳои мутараққӣ) баланд буда, зиёда аз ин ин нишондиҳанда сол аз сол меафзояд. Албата сабабгори асосии зиёд будани фавтнокӣ дар ин давлатҳо паст будани дараҷаи инкишофи иқтисодӣ, дараҷаи некӯаҳволии халқ, хизматрасонии тиббӣ набуда, сабагори асосӣ ин сохтори демографии аҳолӣ, аниқтараш пиршавии аҳолии ин давлатҳо ба ҳисоб меравад. Аз ин ҷо инчунин хулоса кардан мумкин аст, ки паст будани дараҷаи фавтнокӣ дар Тоҷикистон ин на танҳо аз омилҳои иқтисодӣ- иҷтимоӣ, балки пеш аз ҳама аз омили демографӣ, яъне ҷавон будани сохтори демографии аҳолии Тоҷикистон вобаста аст.
Ба ғайр аз ин бузургии коэфитсенти умумии фавт аз дараҷаи таваллуд низ вобаста аст. Чунки дар синну соли кӯдакони то як сола фавт аз ҳама зиёд аст (ба ғайр аз аз ҳама калонсолон).
Барои бартараф кардани ин камбудӣ аз коэфитсенти ҷинсӣ ва синну солии фавт истифода мебаранд. Ин нишондиҳанда таносуби шумораи фавтро дар ин ё он синну сол ва ҷинс, нисбат ба шумораи миёнаи солонаи занон ва мардони синну соли додашуда мефаҳмонад ва бо формулаи зерин ҳисоб карда мешавад:

ки дар ин ҷо:
ASMҚҷ- коэфитсенти синну солӣ ва ҷинсии фавт,
_nM_ҷ – шумораи мутлақи фавт дар фосилаи синни додашуда ва ҷинси додашуда,
_nP_ҷ– шумораи умумии аҳолӣ дар фосилаи синну соли додашуда ва ҷинси додашуда.
Таҳлили коэфитсенти фавти синну солӣ ва ҷинсӣ имконият медиҳад, ки сабабҳои дараҷаи фавтнокиро дар синну соли гуногун муайян кунем. Аз ҷадвализеринмаълуммешавад, ки дараҷаифавтдарсиннусолито 1 солагӣазҳамабаландбуда (бағайразсинниаз 60 солаболо), азсинни 1 то 19 солагӣазҳамапастшуда, бозоҳиcтабаландшудамеравад.
Дар байни коэфитсенти фавти ҷинсӣ ва синну солӣҷои асосиро коэфитсенти фавти кӯдакона мегирад (яъне фавти кӯдакони то яксола, навзодон). Дар ин синну сол нишондиҳандаи фавт бениҳоят баланд буда, зиёда аз ин бузургии ин нишондиҳанда дараҷаи тараққиёти иқтисодӣ-иҷтимоии давлатро нишон медиҳад.Масалан, коэфитсенти фавти кӯдакона дар мамлакатхои рӯ ба инкишоф аз 60 то 120%_о буда, дар мамлакатҳои муттараққӣ ба 10 - 16%_о баробар аст. Аз ҷадвалипоёнбонишондиҳандаҳоифавтикӯдаконаиТоҷикистоншиносшуда, хулосабардорӣкарданмумкинаст: