Mavlyanova shaxnoza muxtarovna

III BOB. KESISH KUCHLARINI O’LCHASH USULLARI VA O’LCHOV VOSITALARINING TAHLILI

3.1. Kesish kuchini o’lchash usullari va o’lchov vositalarining tahlili

Texnologik jarayon davomida kesish jarayonining kuch parametrlarini o’lchash uchun tipovoy datchiklardan foydalaniladi. Kesish kuchini o’lchash uchun foydalaniladigan jihozlar konstruktsiyalariga quyidagi talablar qo’yiladi: 1 yuqori sezuvchanlik, 2 avtomatik temperatura kompensatsiyasi, 3 miqdordan ortiq yuk olish imkoniyati, 4 ifloslanishni sezmaslik, SOJ, 5 xizmat ko’rsatishning oddiyligi, 6 foydalanishdagi ishonchlilik, 7 funktsionirovaniya va kalibrovka tekshiruvining oddiyligi, 8 datchiklar o’rnatilishi asboblarning avtomatik o’zgartirilishigi xala bermasligi, 9 qo’shimcha vaqtdagi avtomatik yustirovaniya imkoniyati.Ushbu jixozlarning texnologik jixoz uzellarida qo’shimcha konstruktsiyalar siftida realizatsiya qilinayotganda jixozning foydalanish xarakteristikalari(xatoligi, vibratsiyaga chidamliligi) yomonlashmasligi va texnologik imkoniyatlari pasayib ketmasligi kerak.Kesish kuchini nazorat qiluvchi o’lchovchi jixozlarida, asosan, pьezoelektrik effekt, magnitouprug materiallarning magnitostriktsiya effektlari va tenzorezistorlardan foydalaniladi.Bundan tashqari,o’lchov jixozlarining turli ish printsiplaridan foydalaniladi. O’lchov aylanalaridagi tenzorezistorli o’lchov uskunalari yuqori xatoliklarga (100kgs/mm gacha), 1ms yuqor tezlikka ega bo’ladi, 20 kN gacha bo’lgan kesish kuchini o’lchashni ta’minlay oladi. Magnitoupruga va pьezo datchikli o’lchovchi tashkillashtiruvchilar axamiyatga ega bo’lmagan o’z deformatsiyasiga ega, ularning tezligi 20 ms gacha, o’z chastotasi 20 dan 50 kGts gacha bo’lganda, xatoligi 0,001 bo’ladi. Lekin, pьezo li datchiklar gradiurovkaning ma’noli xatoligiga ega bo’ladi (0,5 dan 2%gacha). Bundan tashqari,ular statik nagruzkalarni o’lchashga imkon bermaydi. Burilish shupili o’lchovchi tashkillashtiruvchilar axamiyatga ega bo’lmagan neliynostga (1% gacha) ega bo’ladi va 3 ta bo’lgan kesish kuchini tashkil etuvchilarni ro’yxatga olishga imkon beradi(kesish kuchi maksimal 10 kN.gacha bo’lganda). Ularning kamchiliklari bo’lib, axamiyatga ega bo’lmagan o’z chastotalar (4 kGts.gacha) va shupning iznosi xisoblanadi. Tahlil shuni ko’rsatadiki, eng ko’p qo’llaniladigani tenzodatchikli o’lchov uskunalaridir, yuqori sezuvchanlikka ega bo’lsada, (ruhsat berilgan imkoniyati 0,01N), uzoq muddatli o’zgarmas kuchlanishni ushlab tura olmaydi. Simli dvigatel tok kuchi bo’yicha kesish kuchining momentini aniqlash uchun juda xam oson usullar bor.Bunday usulning foydalanish soxasi chegaralangan, chunki o’lchov natijalariga simning o’zgaruvchan xarakteristikalari ta’sir qiladi.

Taxlilda faqat kesish kuchlanishining qo’shimcha sredstvalari ko’rib chiqiladi. Dastlabki aylanuvchan uzellarning dinamometrik tayanchlarini tekshiruvchi podshipnik datchiklarni Germaniyaning Pramess firmasi ishlab chiqargan. Kuchlanishni o’lchash komplektiga, mikroprotsessor tomonidan boshqariladigan kuchaytirgich va o’lchovchi blokni o’z ichiga olgan, podshipnik datchiklar va vazifali jixozlar kiradi.Bunday podshipnik datchik [166] ning tashqi aylanasi ustki qismiga tenzodatchik 1 yopishtirilgan ariqcha tayyorlangan. (ariqchaning o’lchamlari 1,5x1mm). O’lchash jarayoni quyidagilarga svoditsa qilinadi: tashqi aylana podshipnik deformatsiyasi mostovoy sxemaga yopishtirilgan tenzodatchiklarning qarshiligi o’zgarishiga olib keladi,buning natijasida, sxemaning chiqish qismida, mavjud kuchning amplitudasiga proportsional bo’lgan o’zgaruvchan kuchlanish paydo bo’ladi. Bunda ikkita tenzodatchik 180* li aralashma bilan differentsial sxema bo’yicha bir biriga bog’langan. SHunday qilib, faqatgina shpindel tayanchiqga ta’sir qiluvchi radial tashkil etuvchi kuchlar registratsiya qilinadi xolos. Bu sistema universal xisoblanadi, turli xil texnologik jixozlar uchun qo’llasa bo’ladi va o’zo’zini o’qitish rejimi bo’yicha vazifa bajaradi: dastlabki detalga ishlov berilgandan so’ng EXM xotirasiga mavjud kuchlanish xaqida axborot jo’natadi. Aniq berilgan chegaradan chiqilganda avtomatik tarzda asbobni o’zgaritirsh xaqida buyruq beriladi.

[67] ishda dastgohning shpindelli uzeliga joylashtirilgan, kesish kuchining elektrik datchikli sistemasi ko’rib chiqiladi. Kesish kuchini yoyli tashkil bo’lishi, qaysiki asbobdan dastgohning shpindel tayanchiga beriladigan ta’sirida, elastikelement formalanadi (qora rang bilan belgilangan). D, l, d lar dinamometrning o’lchamlari bo’lganda, tenzodatchiklar yordamida ta’minlanadi. Bunday sistemalarning afzalligi yuqori sezuvchanlik va imkoniyatlar xisoblanadi. Lekin bunday shpindelli uzeldagi dinamometrni o’rnatish,odatda shpindelli tayanchning xatoligini pasaytirib yubogani bois oxirgi modernizatsiyani talab qiladi.

[68] qurilma kesish uchun qisqich uzunligiga qaramasdan,kesish kuchini o’lchash bilan ta’minlaydi va yuqorida aytib o’tilgan talablarni qondiradi.

[78] qurilma sopryagaemiy sdetallarning dastgohlardagi stik o’rinlarida deformatsiya nazorati uchun, gabarit o’lchamlari bilan farq qiluvchi, texnologik sistemaga qo’shilishdagi qulayligi, kesish xududiga yaqin bo’laganligi, foydalanishdagi ishonchliligi sababli e’tiborga loyiq xisoblanadi. Dinamometrik qurilma vint datchik ko’rinishida bo’ladi va unda korpus, kuchlantiruvchi sterjen, dinamometrik elastikelement, fiksatsiyalaydigan gayka, kuchaytiruvchi formalovchi qurilmalar mavjud bo’ladi. Dinamometrik elastikelement uprugoy razreznoy element ko’rinishida tayyorlangan bo’lib.u devorning ichki yuzasida joylashgan va o’zida yuqori sezgirlik xamda ishonchli foydalanish xarakteristikalarini jamlaydi. Jixozning kamchiligi konstruktsiya murakkabligi, notexnologik konstruktsiyalardan ishlab chiqarilganligi xisobiga jihozning ishlov berish mustaxkamligini pasaytiruvchi va foydalanish uchun ishlab chiqarish miqdorining kamligi. “Krupp Vidia” firmasi (FRG) [69] vidatronik asbobini nazorat qiluvchi sistema modulini ishlab chiqdi. Uning tarkibiga uchta modul kiradi: aloxida yoki birgalikda foydalaniladigan, RDBdastgohlari uchun kesuvchi asbobdagi yoriqlar va eskirishlarni, nazorat qiluvchilar kiradi.Agar o’lchash dastlabki qo’yilgan chegaraviy belgilardan ortib ketsa, RDB 2 stanogi tomonidan bir qancha ms vaqti mobaynida uzatishni to’xtatmaslik xaqida buyruq berilib turiladi. Boshqaruv buyrug’i 5 dastgoh boshqarishini aylanib o’tib 4 interfeys tomonidan berilib turadi. Jihozning ko’chib yurishi qattiq vintlar ustida M6 asosiy rezbali teshiklarni ishlab chiqarish talabi xisobiga kamayadi.

Yaxshi perespektivalar [9,70,71,12,73] va boshqa metal kesish dastgohlari kabi mashinasozlik konstruktsiyalarining eltuvchi stiklarida o’rnatiladigan kichik xajmdagi dinamometrik qurilmalarni yaratadi.

Kesish kuchlanishini nazorat qilish jixozlarining yoritilgan adabiyotlari taxlili quyidagilarni xulosa qiladi:

1. 
   Kesish kuchlanishini nazorat qilish jixozlari doimiy uzeliga o’rnatilgan konstruktsiyalar rivojlanishdi. Bunda qo’yiladigan konstruktsiyalar dastgohning funktsional uzellarining foydalanish va texnologik xarakteristikalarini qamaytirmasligi lozim
   
2. 
   Afzal ko’rish jixoz konstruktsiyalarining boshqacha variantlariga xam ega. Qoida bo’yicha ishlanadigan detallarga va ishlatiladigan kesuvchi asbobga nisbatan turli xil variantlikka erishilgan
   
3. 
   Ko’rib chiqilgan jixozlar texnologik sistemalarning uzuluksiz o’lchashini ta’minlab turadi.
   
4. 
   Ko’rib chiqilgan konstruktsiyalardagi qulay tarqalishlar tashkillanishning elektrotenozometrik, bu printsipni qo’llash diagnostika sistemasida qo’llash foydali natijaga olib kelishini ko’rsatadi va printsipini qabul qiladi.
   
5. 
   Bugungi kunda kesish kuchini o’lchaydigan vositalar unchalik ko’p tarqalmagan.Bu narsa ularning texnologik jixatda past va konstruktsiyalarining murakkabligi bilan tushuntiriladi.
   

3.2 Texnologik sistemaning xolat haqida ma’lumot beruvchi boginlarini tanlash.

Texnologik sistemalardagi ma’lumotlar manbasining joylashgan o’rni katta ta’sir ko’rsatadi. Kesish kuchini o’lchashda dinamometrik vositalar dastgohning turli xil uzellariga joylashtirilishi mumkin. Lekin bunda shuni xisobga olish joizki, o’lchash vositasining kesish zonasidan uzoqlashtirish o’lchov xatoligining ortishiga va olinadigan ma’lumot vaqtining cho’zilishiga sabab bo’ladi.

Kuchlanishning kuch potogi bir tomondan rezets orqali boshqasi shpindel orqali yetib keladi. Dastgoh elementlariga ta’sir qiluvchi kuch potogi elastik deformatsiyalarga olib keladi. Ko’proq deformatsiyalarga ega bo’lgan texnologik sistema zvenosi ularda dinamometrik vositalarni o’rnatishga qulay. Bunday zvenoni ma’lumotli deb ataymiz.

Texnologik sistemalarning ma’lumotli zvenorlarini belgilash uchun kuchlanishning kuch potogi tomoni xarakatlanib, dastgoh,element va vositalarning elementlarining elastik xolatini taxlil qilamiz.

Jixozdagi o’lchash vositalarining o’rnatilishi 4 ta xolatga qarab aniqlanadi: 1) Elementlar yetarli xatoliklarga ega; 2) elementlar maxkamlanish kuchi ta’siriga ko’ra kuchlanish xolatida joylashgan va mavjud uprugix ko’chishlar fonida o’lchovlar ko’chishlariga talab kelib chiqadi; 3) o’lchashlar qayti ishlov berish jarayonida amalga oshiriladi, bunda priusulleniyalar yetarli darajadagi tezlikda aylanadi,bu narsa o’z navbatida signallarning ma’lumotliligini, o’lchashlarning aniqligini, o’lchash sistemalarining ishonchliligini pasaytiradi; 4) priusullenie texnologik sistemaning almashuvchan elementlari xisoblanadi.

Pretsizion tokarliklik dastgohlaridagi shpindel va uning tayanchi yuqori xatoliklar va aniqkka ega. Shpindelning elastikko’chishini o’lchash masalasi uning xatoligi va kuchli aylanishi xisobiga qiyin yechiladigan masala xisoblanadi. Shpindel tayanchidagi ma’lumotlarning olinishi podshipnikli uzellarni takomillashtirishga sezilari ta’sir ko’rsatadi. Shpinedlning aylanish tezligi va tebranish tanasi xolatidan kelib chiquvchi podshipniklarning o’zgaruvchan xatoligi o’lov signallarini ishlov berish jixozlarining qiyin ekanligini aniqlaydi. O’lchash masalasi gidrostatik podshipniklarda ancha oson xal etilishi mumkin. Muxarrir bilan birgalikda kesish kuchidagi 3ta tashkil etuvchilarni o’lchash imkonini beradigan dinamometrik podshipnik uzel [174] ishlab chiqilgan. Shunday qilib, TPK 125 V tipidagi tokarliklik dastgohlarida ko’rib chiqilgan texnologik sistemalarning zvenolari kesish kuchini o’lchashda ma’lumotliq emas.

Kuchlanishning kuch oqimi ham keskich orqali o’tadi. Texnologik sistemaning sanab o’tilgan zvenolari ichida kesish zonasiga yaqinroq joylashgani keskich va revolьver kallak, bundan tashqari, ularning xatoligi pastroq darajada va dinamometrik uzellarga qo’yilgan talablarga javob bera oladi.

Bu xolatlar revolver golovka va unga o’lchovchi tashkillanuvchilarning o’rnatilish joyini aniqlash maqsadida o’rnatilgan rezets planshaybaning xolati tahlilini talab qiladi.

Yarim tayyor maxsulot – keskich - revolver kallak sistemasida bo’ladigan kuchning sxemasi berilgan. [121, 175] da revolver kallakning konstruktsiya tushuntirishlari keltirilgan.

Ma’lumot istochnigi sifatida olinadigan texnologik sistemaning zvenolari yuqorida aniqlangan ma’lumotlilik talablariga javob berishi,signallarning minimal kech qolishini va o’lchovning zaruriy aniqligini ta’minlashi lozim.

Bu talablarga keskich 1 va upor 2 javob bera oladi.Ushbu texnologik sistemalarning ma’lumotli zvenolari qatoriga tayanch A yoki B va revolьvernaya golovka ning burilishli val 3 ni qo’shish mumkin. Maksimal elastikko’chishlarga ega bo’lgan burilish vali maydonlari va tayanchlarini aniqlash uchun [108,176] usullar asosidagi xisob keltirlgan.

Valning erkin i tali secheniyasining z va y o’qlardagi summar o’zgarishi o’zida quyidagi yig’indini tashkil etadi:

_{ }

Bu yerda _{ } va _{ } z va y o’qi bo’ylab valning iinchi kesmasining yig’indili siljishi; _{ } va _{ } - z va y o’qi bo’ylab val kesmasining, valning elastik bo’lgan shaxsiy deformatsiyalari xisobiga kelib chiqadigan elastik siljishi;_{ } va _{ } z va y o’qi bo’ylab val i kesmasining, podshipnik tayanchlarning yumshoqligi xisobiga kelib chiqadigan elastiksiljishi.

Burilish valining shaxsiy elastic deformatsiyalarini xisob kitobini Kastilyano teoremasi yordamida, qo’shimcha kuch R [108] kiritilgan xolda amalga oshiramiz.