Mavlono Jaloliddin Rumiy. «Ma’naviy Masnaviy». Birinchi kitobdan yettinchi parcha

УМАР РАЗИЙАЛЛОҲУ АНҲУНИНГ ТУШИДА ҲОТИФ УНГА: “ДАВЛАТ ХАЗИНАСИДАН БИР НЕЧА ОЛТИН ОЛИБ, ҚАБРИСТОНДА УХЛАБ ЁТГАН КИШИГА ЭЛТИБ БЕРГИН” — ДЕБ ДАЪВАТ ЭТГАНИ
Сўнг Умарни уйқуга чўмдирди Ҳақ,
Уйқуга бўлсин дея бир лаҳза ғарқ.
Қолди лол, бул одатий ҳол, ҳис эмас,
Келди ғайб амри билан, бежиз эмас. 2105
Қўйди бош уйқуга, сўнг туш кўрди ул,
Ҳақ нидосин айламиш жони қабул.
Ул Нидонинг акси – ҳар бонгу наво,
Бил, нидолар аслидир боқий Садо.
Тил, қулоқсиз ул нидони қанчалаб,
Англагай турк, курду форс ҳамда араб.
Занжию ҳам турку ҳам тожик тугул,
Айлагай, ҳаттоки, тош, оғоч қабул!
Ҳар нафас келгай “Аласт” – сўрганда Ёр,
Молу мулк, жавҳар қилар пайдою бор.1 2110
Келмагай гар “Ҳа!” деган иқрори тез,,
Бергуси “Ҳа!” деб жавоб йўқлик шу кез.2
Сўйладим тошу яғоч идрокидан,
Мен баён айлай, эшит диққат билан.
————————
1-2 – “Парвардигорингиз Одам болаларининг белларидан (яъни, пушти камарларидан то Қиёмат Кунигача дунёга келадиган барча) зурриётларини олиб: «Мен Парвардигорингиз эмасманми?» деб, ўзларига қарши гувоҳ қилганида, улар: «Ҳақикатан, Сен Парвардигоримизсан, бизлар бунга шоҳидмиз», деганларини эсланг! (Сизлардан бундай гувоҳлик — аҳд-паймон олишимиз) Қиёмат Кунида: «Бизлар бундан бехабар эдик», демасликларингиз учундир”. (Қуръони карим, «Аъроф» сураси, 172-оят).
“Аласт” – “Мен эмасманми?!”
ПАЙFАМБАР САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВА САЛЛАМ УЧУН МАХСУС МИНБАР ҚУРГАНЛАРИДА, ЖАМОАТ ЙИҒИЛИБ: “ВАЪЗ ЧОҒИДА БИЗ СЕНИНГ МУБОРАК ЮЗИНГНИ КЎРОЛМАЙМИЗ” — ДЕГАЧ, ҲАННОНА УСТУННИНГ ҲАСРАТ ҚИЛГАНИ ВА УНИНГ ҲАСРАТИНИ РАСУЛУ САҲОБАЛАР ЭШИТГАНИ ҲАМДА МУСТАФО САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВА САЛЛАМНИНГ ЎША УСТУН БИЛАН САВОЛ-ЖАВОБИ1
Нола қилди Мустафо ҳажри учун.
Ақли бор одам каби ғамгин сутун.
Сўрди Пайғамбар: “Сутун, не муддао?”
Деди: “Жоним қон ютар ҳажринг аро.
Мен суянчиқ эрдиму сен юз буриб,
Сўнг суянчиқ айладинг, минбар қуриб”. 2115
“Хоҳишинг хурмо бўлишми, айла шарҳ?
Ҳосилинг терсинми ёки Ғарбу Шарқ?
Сўйла, ул дунёда сарв айлаб Худо,
Айласин мангу яшиллик ё ато?”
Деди: “Мен ҳар дам бақолик истарам”,
Тингла, эй, ғофил, яғочдан бўлма кам!
Кўмдилар ерга уни, токи сутун
Худди, одамдай тирилсин Сўнгги Кун.
Токи билгил, чорлагай Ҳақ кимни гар,
Барча олам коридан ҳам қолдирар. 2120
Кимда гар бордир иши Ҳақ бирла, ул
Бунда – бекор, бўлгай ул ерда қабул.2
Ким агар ғайб сирридан ризқ олмасин,
Қандайин англайди жонсиз ноласин?3
“Ҳа” дегай тасдиқ учун, айтмайди чин,
То уни ҳеч ким мунофиқ билмасин.
Йўқ эса “Кун” амридан воқиф тамом,
Рад этилгайди жаҳонда бул калом.
Неча минг тақлиду суврат аҳли лол,
Ваҳму шак қаъринда топмишдир завол. 2125
Шубҳа, тақлидин далил билгай улар,
Ҳар гумонга пар-қаноти шай турар.4
Шубҳа қўзғар унда шайтон, сералам,
Чап берар бул жумла кўрлар боши хам.
Ким далил излар, ёғочоёқ эрур,
Бил, ёғоч оёқ мудом носоғ эрур.
Лек, замон қутбин басирдир борлиги,
Тоғни лол айлар унинг пойдорлиги.
Кўр оёғидир асо, қолгай суяб,
Тушмасин деб юзтубан, тошга қулаб. 2130
Гар чавандоздан қўшин топгай зафар,
Ким у дин аҳли учун? Шоҳдан назар.
Гар асо-ла йўлни кўрлар кўрса гоҳ,
Унга йўл кўргувчилар бўлгай паноҳ.
Бўлмаса шоҳлар ва кўргувчи, басир,
Барча кўр нобуд бўларди бирма-бир.
Кўр зироат ҳам экиндан бехабар,
На иморат бор, на савдо, на самар.
Ёғмагай Ҳақ нури гар раҳмат қилиб,
Бор далиллар устуни кетгай синиб. 2135
Бул асо недир? Қиёсот ҳам далил,
Ким асо бергувчи? Кўргувчи Жалил!
Гар асо жангу фиғон анжомидир,
Парчалаб, итқит асони, эй, сўқир!
Ул асо берганди, кел деб Мен томон,
Унга урдингизми, сиз қаҳр айлабон?
Эй, сўқирлар, не билан бандсиз бу кез?
Чорлангиз Кўргувчини даврага тез!
Этагин тут, сен асо берганни де!
Сол назар, ғафлатда Одам кўрди не? 5 2140
Мўъжиза кўрсатди, боқ, Аҳмад, Мусо,
Оқилу устун, илон бўлмиш асо.
Ул асо аждар бўлиб, шафқат – сутун,
Беш маҳал қоқмиш ноғора дин учун.
Бўлмаса мантиққа зид ул ҳолати,
Бормиди мўъжизаларнинг ҳожати?
Не ақлга сиғса, жо айлар ақл,
Товланишсиз, тусланишсиз, бенақл.
Бул ақл сиғдирмаган пок йўлни кўр,
Улки муқбил, қалбида мақбулни кўр. 2145
Қочди Одам ваҳмидан шум шайтанат
Чўл-биёбонлар аро, айлаб ҳасад.
Анбиё мўъжизасин ваҳми тутиб,
Аҳли инкор тортдилар бош жон ютиб.
Лоф ураркан муслимий ном-нангидан,
Кимлигин бўлмас билиб найрангидан.
Сохта пуллар узра қаллобдай улар
Сўнгра шоҳ номин битиб, нуқра сурар.
Сиртидир тавҳид, шариатбоп, улуғ,
Қалби – нон устинда сачратқи уруғ. 2150
Файласуф журъат қилолмас сўзга то,
Сўйласа, Ҳақ дийни қоргай лой аро.
Қўл-оёқ шол, жони кўрса не раво,
Айлагай ҳар иккиси дарҳол адо.
Гарчи тил бирла у туҳмат қўзғагай,
Қўл-оёқ унга гувоҳ бўлмоққа шай.6
—————————————
1 – Бу ерда ҳижранинг саккизинчи йилида Муҳаммад (с.а.в) учун қурилган уч зиналик махсус минбар кўзда тутилган. Бунгача пайғамбаримиз каппасимон мачит меҳроби олдида турган устунга таяниб ваъз айтганлар.
2 – “Қачон қалбга нур кирса, у очилади ва кенгаяди. – Унга дедилар: “Бунинг аломати нечук?” – У деди: “Ёлғонлар оламидан юз буриш, Бақо оламига қайтиб, ўлим келмасдан аввал ўлимга тайёргарлик кўриш”. (Ҳадис).
3 – “Етти осмон, Ер ва улардаги бор жонзот (Оллоҳни) поклар. Мавжуд бўлган барча нарса (Оллоҳга) ҳамду сано айтиш билан У Зотни поклар. Лекин сизлар (эй инсонлар) уларнинг тасбеҳ айтишларини – поклашларини англамассизлар. Дарҳақиқат, У ҳалим ва Мағфиратли Зотдир”. (Қуръони карим, «Ал-Исро» сураси, 44-оят).
4 – “Ҳолбуки, улар учун бу ҳақда (яъни, фаришталарнинг қайси жинсдан эканлиги ҳақида) бирон билим-ҳужжат йўқдир. Улар фақат гумон-тахминга эргашурлар, холос. Аниқки, гумон ҳақиқатдан бирон нарсанинг ўрнига ўтмас!” (Қуръони карим, «Ван-Нажм» сураси, 28-оят).
5 – “Бас, (Одам билан Ҳавво иблиснинг иғвосига алданиб ўша дарахтдан) едилар-у, ўша онда уларнинг авратлари очилиб қолди ва ўзларини жаннат япроқлари билан тўса бошладилар. Одам Парвардигорига осий бўлиб, йўлдан озди”. (Қуръони карим, «Тоҳа» сураси, 121-оят).
6 – “У Кунда – Қиёматда қилиб ўтган (бўҳтонлари) сабабли уларнинг тиллари ҳам, қўл ва оёқлари ҳам ўзларининг зиёнларига гувоҳлик берур”. (Қуръони карим, «Нур» сураси, 24-оят).
“Бу Кун Биз уларнинг оғизларини муҳрлаб қўюрмиз. Ва Бизга уларнинг қилиб ўтган ишлари ҳақида уларнинг қўллари сўзлар ва оёқлари гувоҳлик берур”. (Қуръони карим, “Ёсин” сураси, 65-оят).
ПАЙFАМБАР САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВА САЛЛАМ МЎЪЖИЗАСИНИНГ БАЁНИ, АБУЖАҲЛ АЛАЙҲИЛАЪНА ҚЎЛИДАГИ ТОШ БЎЛАКЛАРИНИНГ ТИЛГА КИРГАНИ ВА ТОШ БЎЛАКЛАРИ МУҲАММАД САЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВА САЛЛАМНИНГ ПАЙFАМБАРЛИГИ РОСТЛИГИГА ГУВОҲЛИК БЕРГАНИ1
Бу Жаҳл кафтинда тош эрди ниҳон,
Деди: “Эй, Аҳмад, надир бул? Айт, шу он.
Бул надир? Айтгил, Расул бўлсанг агар,
Бор-ку осмон сирридан сенда хабар”. 2155
Деди: “Мен айтайми ненинг борлигин
Ё улар, Ҳақ менга йўлдош, ёрлигин?”
Деди: “Мен иккинчисин кўргим келур”,
Деди: “Ҳа, Ҳақ барига қодир эрур”.
Тилга кирмиш шунда ҳар тош парчаси,
Берди каф ичра гувоҳлик барчаси:2
“Ло илоҳа” сўнгра “иллаллоҳ” деди,
Гавҳари “Аҳмад расулуллоҳ” деди.3
Булни тинглаб, Бу Жаҳл қилмиш қаҳр,
Урди сўнг тошларни ерга бирма-бир. 2160
——————————
1 – Абу Зарр шундай ҳикоя қилади: “Биз Пайғамбар (с.а.в) ҳузурида ўтирганимизда, у зот кафтлари орасига бир неча тош бўлакларини олган чоғда, тошлар ҳамд айта бошлади. Тош бўлаклари ерга қўйилгач, уларнинг садоси тинди. Кафтлари орасига олгач, яна ўша ҳолат такрорланди”.
2 – “Етти осмон, Ер ва улардаги бор жонзот (Оллоҳни) поклар. Мавжуд бўлган барча нарса (Оллоҳга) ҳамду сано айтиш билан У Зотни поклар. Лекин сизлар (эй инсонлар) уларнинг тасбеҳ айтишларини – поклашларини англамассизлар. Дарҳақиқат, У ҳалим ва Мағфиратли Зотдир”. (Қуръони карим, «Ал-Исро» сураси, 44-оят).
3 – “Бас, (эй Муҳаммад алайҳис-салом), ҳеч қандай илоҳ йўқ, магар Оллоҳгина бор эканлигини билинг ва ўз гуноҳингиз учун ҳамда мўмин-мўминалар(нинг гуноҳлари) учун мағфират сўранг!” (Қуръони карим, «Муҳаммад» сураси, 19-оят).
“Ла илаҳа иллалоҳу” – “Оллоҳдан ўзга Илоҳ йўқ”
“Аҳмад расулуллоҳ” – “Аҳмад (Муҳаммад) Унинг Расулидир”