Matsusita Konosuke

8.5. Kompleks ishlab chiqarishlarda mahsulot tannarxini
hisoblash xususiyatlari

Birgalikda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning asosiy xususiyati ishlab chiqarish jarayonida ma’lum bir nuqtaga etmasdan turib uni aniqlay olmaslik bo’lib, uni ajratish nuqtasi deb ataladi. Bunday holda, xom ashyoni alohida mahsulotlarga ajratish bir vaqtning o’zida yoki turli davrlarda amalga oshirilishi mumkin.

Ajratish nuqtasiga qadar qayta ishlanadigan xom ashyo va uni qayta ishlash xarajatlaridan iborat jami xarajatlar paydo bo’ladi. Ajratish nuqtasidan so’ng, olingan mahsulotlar tayyor mahsulotlar bo’lishi mumkin (masalan, suyakli go’sht) yoki kelgusida qayta ishlanishi lozim bo’lgan mahsulotlar (submahsulotlar, xom yog’, xom ichak chavoq, xom terilar). Keyingi holatlarda, kelgusida qayta ishlash xarajatlari asosiy va yo’ldosh mahsulotlarning alohida turlariga bo’linadi.
Asosiy va yo’ldosh mahsulotlarni ishlab chiqishda umumiy xarajatlarni mahsulotlarning alohida turlari o’rtasida taqsimlashga ehtiyoj tug’iladi. Buning uchun xarajatlarni mutanosib taqsimlashning turli usullaridan foydalaniladi. Bu usullarni ikki turga bo’lish mumkin:
1) natural ko’rsatkichlar asosida;
2) qiymat ko’rsatkichlari asosida.