Матн муҳаррирлари ва процессорлари

Дастур тавсияномаси. Хар бир дастур дарчасининг сарлавҳа сатридан кейин, одатда шу дастур 
имкониятларини тасвирловчи тавсияномалар жойлашади. Бундай тавсияномаларнинг бир нечта бандлари 
(масалан: Файл, Правка, Вид, Справка ва бошқалар) бўлиб, уларда асосан шу дастурнинг буйруқлари 
сақланади. Масалан: Файл бўлимида Создать, Открыть, Сохранить, Печать ва бошқалар. 
Асбоблар (ускуналар ѐки воситалар) панели. Хар бир дастур дарчасининг асбоблар панели одатда, шу 
дастур тавсияномасининг Вид - Панели инструментов буйруғи ѐрдамида бошқарилади. Асбоблар панели 
дарчанинг бирор чегараси бўйлаб ѐки алоҳида дарча кўринишида акс эттирилган бўлади. Алоҳида дарча 
кўринишидаги асбоблар панели ҳосил қилиш учун сичқонча билан шу панелни чап чегарасида жойлашган
вертикал чизиқчасидан ушлаб дарчанинг иш соҳасига келтирамиз ва сичқончани қўйиб юборамиз.
Агар асбоблар панели дастур дарчаси кенглигидан қисқа бўлса, панелни горизонтал бўйича суриш 
мумкин. Бунинг учун чап чегарадаги иккиталик чизиқчани босинг ва уни ўнг ѐки чапга ҳаракатлантиринг. 
Ҳолат сатри. У дастур ҳолатини акс эттиради. Амалга оширилиши мумкин бўлган операциялар ҳақида 
олдиндан баъзи маълумотларни чиқариб беради. Ўша ондаги ахборотни (масалан, курсорнинг ҳужжатдаги 
ҳолатини), шунингдек махсус тугмачаларни (босилган-босилмаган) ҳолатини кўрсатиб беради. 
Дарчаларнинг чегараси. Сичқонча билан дарча чегарасини илиб олган ҳолда унинг ўлчамини 
горизонтал ва вертикал бўйича ўзгартириш мумкин. Аммо дарча чегаралари жуда ингичка бўлгани учун 
дарча ўлчамини унинг пастки ўнг бурчагини илиб олиб ўзгартириш қулайроқдир. Ушбу бурчак сичқонча 
курсори билан илиб олиш осон бўлиши учун махсус катталаштирилган ўлчамда тайѐрланган. 
Иккиламчи дарча 
Хар бир дастур дарчаси ичида иш соҳаси ѐки иккиламчи дарча очилади ва у ерда шу дастур яратадиган 
ѐки қайта ишлайдиган ҳужжат(Word, WordPad, Блокнот) ѐки электрон жадвал(Excel) ѐки тасвир(Paint, 
PhotoShop) ѐки бошқалар тасвирланади. Бундай дарчада ифодаланадиган маълумот дастур дарчасидаги 
ажратилган майдонга сиғмаган ҳолда вертикал ѐки горизонтал харакатлантириш йўлаклари автоматик 
тарзда пайдо бўлади. Бу харакатлантириш йўлаклари одатда дарчанинг пастки хамда ўнг чегарасида 
чиқарилади. Кўп ҳолларда майдоннинг ўлчами ѐки маълумот кўринишини ўзгартириш эвазига 
харакатлантириш йўлакларидан бири ѐки иккаласини йўқотиш мумкин. Харакатлантириш йўлаклари 
ҳужжатнинг керакли қисмини экранда акс эттириш имконини беради. Дарча бўйлаб бир текисда аста 
ўтказиш учун харакатлантириш йўлаклари чегарасидаги кўрсаткичлардан фойдаланилади. Уларни бир 
марта босилганда экрандаги маълумотлар бир сатр керакли тарафга силжийди. Агар кўрсаткичлардан бири 
босилган ҳолда ушлаб турилса, экрандаги тасвир давомли ўтказиб борилади. Харакатлантириш йўлаклари 
ўртасидаги тугмачаси (бегунок) ѐрдамида, уни керакли йўналишда ҳаракатлантириш мумкин. У ҳолда 
ҳужжатнинг хоҳлаган узоқ нуқтасини очиб кўриш мумкин. Агар сичқонча харакатлантириш йўлаклари 
чегараси ичида, тугмачадан ташқарида босилса, экрандаги маълумотлар шу ҳажмдаги тасвир билан 
алмашади.
Баъзан харакатлантириш йўлакларининг ўлчамини ўзгартирса ҳам бўлади. Харакатлантириш йўлаги 
чегараси илиб олинади (бунда курсор икки тарафлама кўрсаткич вазиятини олади) ва у бошқа жойга 
келтирилади. 
Харакатлантириш йўлаклари ўртасидаги тугмачасининг ўлчамига қараб ҳужжатнинг ҳажмини билиш 
мумкин. Тугмачанинг узунлиги ҳужжатда ахборотнинг акс этиш нисбатига мутаносибдир. Ҳужжатнинг 
ўлчами қанчалик катта бўлса, унинг шунчалик кичик нисбий ҳажми экранга чиқарилади ва тугмача ўлчами 
ҳам шунчалик кичик бўлади. 

---

19