Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

 
JAVOBLAR 
1-
evtektoid po’latni yumshatish, toblash va bo’shatish mumkin.Yumshatish va toblash 
harorati 727
⁰
S dan yuqori.Bo’shatish harorati 727
⁰
S dan pastda. 
2-
po’latni toblash uchun uni austenit holatiga aylantirish kerak.Demak,P→A ga (perlit 
austenitga aylanadi). Toblash davrida austenit sovutish tezligiga qarab martensit, trostit, sorbit 
holatiga o’tadi:A→M (T.S.). Bo’shatish davrida martensit parchalanadi: M→parchalanish 
mahsulotlari. 
3-
buni birinchi sharti po’lat Ti,Zr,V,W lar bilan legirlangan oldindan merosli mayda 
zarrachali bo’lishi kerak. Bundan so’ng yuqori tezlikda qizdirish; o’ta qizishni oldini olish; 
qizdirishni optimal vaqtda olib borish. 
22
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons.UK 2014 (480 р.) 

---

180 
4-
bu po’latda ortiqcha uglerod bor. Bu martensit qattiq eritmasini turg’un emas 
(“neravnovesnoe”) holatga olib keladi.Bu po’latlarda martensit kristallari mayda blokli holatda 
bo’ladi; hatto ichki kuchlanishli; dislokatsiyalarning zichligi katta. 
5-
birinchi variant to’g’ri bo’lsada, kichkina partiya detallar uchun qimmatga tushadi: 
shunday maxsus moslamani sotib olish uchun. Agar moslama o’zi bo’lsa boshqa gap. SHuning 
uchun masala shartiga asosan ikkinchi variant to’g’ri. 
6-
umuman birinchi variant to’g’ri bilishi mumkin,lekin yaxshisi emas va jarayon uzoq vaqt 
o’tadi. Ikkinchi variant to’g’ri emas: bunda strukturasining faqat perlit qismigina 
to’g’rilanadi.Uchinchi to’g’ri, iqtisodiy yaxshi. 
7-
yuqori uglerodli toblangan po’lat strukturasida martensit bilan bir qatorda qoldik austenit 
ham bor. Buni mikdori po’lat tarkibidagi uglerod ortishi orishi bilan u ham ortadi. Bu HRC ni 
pasayshiga olib keladi.
23
8-
bunday po’latlarni to’la emas toblashda (A↑) maksimal qattiqlik va ishqalanib 
yeyilishga qarshilik ta’minlanadi. Austenitni martensitga aylanishi davrida moy po’latni sekinroq 
sovitadi(suvga nisbatan). Bu davrda katta cho’ziluvchi qoldiq kuchlanish paydo bo’ladi. Sekin 
sovitilganda bu kuchlanish kamroq bo’ladi. 
9-
po’latning toblanishligi uning tarkibidagi uglerod va legirlovchi elementlar miqdoriga 
bog’liq. 
10-
birinchi variant to’g’ri kelmaydi: austenit donalari kattalaщib ketadi. Bu po’latni 
mo’rtlashishiga olib keladi. Ikkinchi variant to’g’ri: legirlangan po’lat toblanishligi talab 
qilinganiga to’g’ri kelish kerak. Ortiqcha tobdanishlar zarar: yuqori toblanuvchi legirlangan
bo’ladi. Ularning plastikligi va qovushqoqligi past. 
11-
birinchi variant to’g’ri,lekin anik emas .Ikkinchi variant to’g’ri:bu o’rta uglerodli 
po’latlar uchun eng optimal rejim. 
12-
birinchi variant to’g’ri emas,chunki yuqori bo’shatishdan so’ng, po’latning 
mustahkamligi pastroq bo’ladi. Ikkinchisi to’g’ri, chunki past bo’shatishda bo’shatish martensiti 
struktkrasi bo’ladi. Bu kam uglerodli legirlangan po’latlar uchun yuqori mustahkamlik 
ta’minlaydi; yuqori plastik va uyushqoqlik saqlangan holda. 
13-
tok chastotasini bilan. 
14-
tsementitlash davrda yuza qatlamida uglerod miqdori oshadi, natijada, yuza qattiqligi 
qisman ortadi. Lekin, lozim ishqalanib yeyilishga qarshiligiga erishilmaydi. SHuning uchun 
tsementitlangan so’ng toblash talab qilinadi. 
15-
bunga past haroratli azotlash bilan erishish mumkin. Masalan,po’lat 38MYuA ni yuza 
qatlamini 600
⁰
S da azot bilan to’yintirib. 
16-
birinchi variant qo’llanganda, murakkab forma toblanganda, sirtlar o’tish joylarida darz 
ketishi mumkin; talab qilingan qattiqlikka erishishi keyin, qimmat. To’g’ri javob:past haroratli 
azotlash. 
17-
kam uglerodli po’latlar uchun eng optimal struktura bu bo’shatish martensiti; toblash va 
past bo’shatish (160-200
⁰
S) bilan olinadi. Urta uglerodni po’latlar uchun eng optimal struktura 
bu bo’shatish sorbiti: toblash va yuqori bo’shatish bilan olinadi. 
18-
sovutish tezligi kam. Qaytadan toblash kerak. Yoki zinapoyali (“stupenchatыy”) 
toblash zarur. 20. Balki, toblashda-suvga tushirilda yon boshlab tushirilgan. Zinapoyali toblash 
lozim. Juda bo’lmasa, XVT po’latidan yasash kerak.
24
23
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons.UK 2014 (481 р.) 
24
Callister William D. Jr., Materials Science and Engineering, an Introduction. Wiley and Sons.UK 2014 (378-380 р) 

---

181