Materialshunoslik indd

10.2 Yarimo‘tkazgichlar
Bular nisbiy elektr o‘tkazuvchanlik darajasi bo‘yicha dielektriklar 
bilan o‘tkazuvchanlik o‘rtasida joylashgan. Xarakterli tomoni ularni 
elektr o‘tkazuvchanlik qobiliyatini tashqi energetik ta’sirni jadalligiga 
bog‘liqligi: elektr maydoni kuchlanishga; haroratga; yoritilishiga; nur 
beruvchi to‘lqin uzunligiga; bosimga va h.k. Bu хususiyatlar yarim­ 
o‘tkazgichli priborlarni asboblarni ishlashiga asos solgan: diodlarni, 
tranzistorlarni, tenzodatchiklarni va h.k.
Yarimo‘tkazgich  materiallarga  nisbiy  qarshiligi  r=
10-
3
-10-
10 
Om*sm bo‘lgan materiallar kiradi. Bunga Mendeleyev davriy siste
-
masidagi 12 element kiradi: bor, uglerod (olmos), kremniy, germaniy, 
qo‘rg‘oshin(Sn), fosfor, mishyak, surma, oltingugurt, selen, tellur, 
yod.  Bundan  tashqari,  bir  qancha  kimyoviy  birikmalar  ham  kiradi. 
Eng ko‘p tarqalgani germaniy(Ge) va kremniy(Si) hisoblanadi.
Yarimo‘tkazgichlarda tokni paydo bo‘lishi uchun valent zonasida
-
gi elektronlarning bir qismi tok o‘tkazish zonasiga o‘tib elektr zar-
yadini tashuvchisiga aylangan bo‘ladi.
Yarimo‘tkazgich  materiallarga  nisbiy  qarshiligi  r=
10-
3
-10-
10 
Om*sm bo‘lgan materiallar kiradi. Bunga Mendeleyev davriy siste
-
masidagi 12 eliment kiradi: bor, uglerod (olmos), kremniy, germaniy, 
qo‘rg‘oshin(Sn
0
), fosfor, mishyak, surma, oltingugurt, selen, tellur, 
yod.  Bundan  tashqari  birqancha  kimiyaviy  birikmalar  ham  kiradi. 
Eng ko‘p tarqalgani germaniy(Ge) va kremniy(Si) hisoblanadi.
Yarimo‘tkazgichlarda tokni paydo bo‘lishi uchun valent zonasida
-
gi elektronlarning bir qismi tok o‘tkazish zonasiga o‘tib elektr zar-
yadini tashuvchisiga aylangan bo‘ladi.
Shuning  uchun,  kristallik  panjaralari  nuqsonsiz  yarim  o‘tkaz­
gichlar  monokristallar  ishlatiladi. Yuqori  sifatli  asboblar  (“pribor”) 
germaniy va kremniy monokristallaridan yasaladi.

---

183
Toza  yarimo‘tkazgichlardan  tashqari  murakkab  yarimo‘tkazgich 
birikmalar ham ishlatiladi. Mendeleyev sistemasidagi A
4 
B
4
, uchin
-
chi va beshinchi A
3
B
 5
 va A
2
B
 4
, A
4 
B
 4
 tipdagi birikma vakili SiC, A
3 
B
5
  
vakili ZnSb va GaAs (galiy arseniy), A
2
V
4
bular sulfidlar (ZnSe), ok
-
sidlar (Cu
2
O).