Materialshunoslik indd

9.7-rasm. daraxt tanasining qirqimlar tekisliklari:
П – ko‘ndalang; Р – radial; T – tangensial.
Libriforma tolalari uzunligi 0,7–1,6 mm va eni 0,02–0,07 mm, qa
-
lin qobiqli hujayradir. Undagi hujayralar soni yog‘ochning mexanik 
xususiyatlarini  belgilaydi.  Zaxiralovchi  hujayralar  –  eni  0,05–1,0 
mm bo‘lgan tasmasimon shaklda hujayralar to‘plamidan iborat. Ular 
o‘zak nurlarini tashkil etadi va yog‘lar, uglevodlar, oqsillarni to‘plash 
uchun xizmat qiladi.

---

142
Yog‘ochning eng muhim va ahamiyatli komponentlaridan biri suv 
bo‘lib, u  namlikni belgilaydi. Yog‘ochning 
namligi
  erkin (kapillar) 
namlikning mavjudligi bilan tavsiflanadi. Bu namlik hujayralar ichi­
ni to‘ldiradi va ularning qobiqlarida bo‘ladi va bog‘langan (gigros-
kopik) holatda bo‘ladi. Namlik foizlar bilan aniqlanadi va yog‘ochni 
quritishdan oldingi massasini, qurigandan keyingi massasiga nisbati 
orqali  topiladi  (100–105 
0
C  haroratda  quritiladi). Yog‘ochning,  er
-
kin namligi butkul yo‘qolgan, bog‘langani esa hujayralar devorlarini 
to‘yintirishga  yetadigan  holati  to‘yinish  nuqtasi  yoki  gigroskopik 
namlik chegarasi deyiladi. Bu holat taxminan 30% namlikka mos ke
-
ladi (yog‘och toifasiga qarab 23% dan 35% gacha o‘zgaradi).
Suv bilan to‘yingan yog‘och namlikni havoga oson tarqatadi; o‘ta 
qurigan daraxt esa, aksincha, namlikni o‘ziga tortadi. Yog‘och ochiq 
havoda uzoq vaqt ushlab turilganda teng namlik holati (odatda 10–
20%) yuzaga keladi. Bu holat havo harorati va namligi bilan aniqla
-
nadi.
Yog‘ochning fizik­mexanik tavsiflari uning makro va mikro struk
-
turasiga bog‘liq.
Yog‘ochning muhim xususiyatlaridan biri – quriganda cho‘kishi­ 
dir.  Bunda  yog‘ochning  chiziqli  o‘lchamlari  radial  va  tangensial 
yo‘nalishlarda bir xilda o‘zgarmaydi, shu sababdan yog‘och zagatov­
kalar qiyshayadi va yorilib ketadi.
Yog‘ochning  zichligi  daraxtning  turiga  bog‘liq,  bitta  tur  chega
-
rasida  esa,  yog‘ochning  namligi  va  sifatiga  bog‘liq.  Zichligi  katta 
chegaralarda  o‘zgaradi.  MDHda  o‘sadigan  daraxtlar  ichida  zichligi 
eng kami – Sharqiy Sibirda o‘sadigan pixta (345 kg/m
3
), oq tol (415 
kg/m
3
) va b.; eng zich yog‘och – shamshod daraxtida (960 kg/m
3
), 
temir qayinda (970 kg/m
3
), saksovulda (1040 kg/m
3
). Chet ellarda-
gi daraxt turlari ichida zichligi eng kami (100–130 kg/m
3
), Janubiy 
Amerikaning  tropik  zonasida  o‘sadigan  balza,  zichligi  eng  kattasi 
(1400 kg/m
3
) – bakaut daraxti (Antil orollari va Dominikan respub
-
likasida o‘sadi) hisoblanadi.