Materialshunoslik 2016. p65

metallografiya

 deb ataladi.

Qattiq moddalar ikkiga: amorf va kristall moddalarga bo‘-

linadi.

Amorf

 shaklsiz degan ma’noni anglatadi. Amorf moddalar-

ning atomlari tartibsiz joylashgan bo‘ladi, ularni sindirganda

ham tartibsiz yo‘nalishda sinadi, siniqlarida tekis yuzalar bo‘l-

maydi. Qizdirilganda asta-sekin yumshab boradi va suyuqlanadi.

Ularning muayyan bir suyuqlanish va qotish harorati bo‘l-

maydi (yelim, kanifol, shisha va boshqalar).

Kristallar haqidagi fan 

kristallografiya

 

deb ataladi.

Barcha metallar va qotishmalar kristall tuzilishga egadir.

Kristall moddalarning atomlari aniq fazoviy geometrik shaklda

tartibli joylashgan bo‘ladi. Moddalar sharoitga qarab, ba’zan

amorf, ba’zan esa kristall holatda bo‘lishi mumkin (kauchuk,

---

8

yelim va h.k.). 3-rasmda kristall va

amorf moddalar atomlarining joy-

lashishi keltirilgan.

Kristall moddalar muayyan su-

yuqlanish va qotish haroratlariga,

ularning atomlari muayyan geo-

metrik shakllarga egadir. Ularning

xossalari turli yo‘nalishlarda turlicha

bo‘ladi, bu xususiyat 

anizotropiya

deb ataladi.

Kristall moddalarning mexanik

puxtaligi, issiqlik va elektr o‘tka-

zuvchanligi, suyuqlanish tezligi,

harorati ularning atom tuzilishiga

bog‘liq va uning xossalariga ta’sir

etadi.

Eritma quyi haroratda asta-sekin bug‘latilsa, yirik kristal-

lar, yuqori haroratda bug‘latilib, tez sovitilsa, mayda kristallar

hosil bo‘ladi. Mayda donli po‘latlar qattiq, lekin yirik donli

po‘latlarga nisbatan yumshoq bo‘ladi. Hosil bo‘lgan kichik bir

kristall atrofida muntazam ravishda o‘suvchi yirik kristall olish

mumkin. Bu jarayon 

kristallning o‘sishi

 deb aytiladi. Barcha

metall va qotishmalar kristall tuzilishga ega. Kristall donlari

aniq geometrik shaklga ega emas. Tashqi tomonidan kristall

ko‘p qirraliga o‘xshaydi va ular 

kristall donlari

 yoki 

gra-

nulalari

 deb ataladi.