Materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Nazorat savollari. 
1.
Jilvirtosh qanday materiallardan tayyorlanadi? 
2.
Jilvirlash asboblari strukturasi qanday ? 
3.
Jilvirlash toshlarining formasi (shakli) qanday bo’ladi? 
4.
Jilvirlash qanday turlarini bilasiz? 
5.
Jilvirlashda kesish rejimi elementlarini tushintirib bering? 
6.
Jilvirlash stanoklari turlarini ayting. 
7.
YAssi jilvirlash stanogining ish jarayonini tushuntirib bering. 
8.
43-rasmda keltirilgan lentali jilvirlash usullarini tushuntirib bering. 
 
 

---

109 
7-§. Yog’ochni qayta ishlovchi stanoklarda materiallarga
ishlov berish. 
 
Yog’ochga ishlov beruvchi barcha stano’klar uchun harf-raqamlar bilan 
indekslash qabul qilingan bo’lib, unga ko’ra har bir stano’kga harfiy indeks beriladi, bu 
indeks stano’kning turini bildiradi, harfdan keyingi raqamlar esa stano’kning 
parametrlarini va rusumi raqamini ko’rsatadi.
Masalan, arralangan materiallarni tiladigan dumoloq arrali stano’klar SD hariflari 
bilan, qirqadigan stano’klar SDK harflari, ko’ndalangiga arralaydigan balansirli 
stano’klar-SKB, mayatnikli stano’klar-IME, supportlilari-SPA, randalash stano’klari – 
SF,reysmuslilari-SR, reysmusli randalash stano’klari-FR, to’rt tomonlama bo’ylama 
frezerlash stano’klari-S, rama uchun tirnoq qirqadigan bir tomonlma stano’klar-SHO, 
ikki tomonlilari SHD, qutilarbop to’g’ri tirnoq qirqadiganlari-SHP, <dumisimon>> 
tirnoq 
qirqadiganlanri-SHLX, 
frezerlash 
stano’klari-G’, 
parmalaydiganlari-SV, zanjirli o’yish stano’klari-DS, siliqlaydiganlari-SHL, harflari bilan 
belgilanadi. 
S2R12-2 markasi, bu randalash eni 1200mm bo’lgan, reysmusli ikki tomonlama, 
ikkinchi rusum stano’ki ekanini bildiradi. 
Dumoloq arralash stano’klar arralangan materiallar, pilita materiallar (faner, 
yog’och tolasidan,yog’och qipig’idan qilingan plitalar) ni arralash uchun ishlatiladi. 
Bajaradigan operasiyalarga qarab stano’klar ko’ndalangiga va bo’ylamasiga arralaydigan 
bo’ladi. 
Ko’ndalangiga arralash uchun SME-ZA sharnir-mayatnikli ko’ndalang arralash 
stano’ki va arrasi to’g’ri chiziqli harakatlanuvchi SPA-40 ko’ndalang arralash stano’ki 
ishlatiladi. 
Ushbu arralashda arralandigan taxta – yog’ochlarning eng katta eni 400mm eng ni, 
katta qalinligi 100mm ni tashkil qiladi. SME-ZA stano’kida taxta-yog’ochlarni arralash 
uchun diametri 500mm dan oshmaydigan arralash, SPA-40 da esa 400mm dan katta 
bo’lmagan arralash ishlatiladi. Maskur dasgoxlarning aylanish chastotasi 300ayl/min ga, 
elektir dvigatellarning quvvati4,0 va 5,4 kVt ga teng. 
500mm dan kalta taxtalar andazalar yordamida ko’ndalangiga arralanadi. Arra 

---

110 
diski avtomatik ishlaydigan to’siq bilan shunday jixozlanmog’i kerakki, arra tishlari 
arralanadigan material qalinligida ochiladigan bo’lsin. Stano’kda ishlayotgan ishchi arra 
diskidan kamida 300mm nari turishi lozim. 
Parmalash stano’klari yog’och detallarda parron va parronmas (tubli) teshiklar 
parmalash hamda uzun ariqchalar ochish uchun mo’ljallangan. Stano’klar bir va ko’p 
shpindelli, gorizontal hamda vertikal bo’ladi. 
Parmalash stano’klarining quyidagi turlari ishlab chiqariladi: SVPG-2 (ikki tomonlama 
parmalash - ariqcha ochish uchun), SVPG-3 (to’g’ri va qiya ariqchalar ochish uchun), 
SVSA-2, SVSA-3 (<> parmalab tashlash hamda o’rnini berkitish uchun).
Bjariladigan ishlarning turi va sharoitiga qarab har xil parmalardan foydalaniladi. 
Parmalarning tuzilishi shunday bo’lishi kerakki, charxlaganda qirquvchi parametrlari 
o’zgarmaydigan, qirquvchi qismlari qirqish jarayoni erkin bo’lishini taminlaydigan, 
yo’nilgan qirindi teshikdan oson chiqib ketadigan bo’lsin. 
Teshiklarni tolalarga ko’ndalang parmalash markazi va keskichi bo’lgan, diametri 4-32, 
uzunligi 80-200mm li spiralsimon yog’och qirquvchi parmalar ishlatiladi. teshiklarni 
tolalar bo’ylab parmalash uchun konussimon charxlangan spiralsimon uzun hamda kalta 
seriyadagi parmalardan foydalaniladi. Kalta seriyadagilariniki esa mos ravishda 5-20 
hamda 130-210mm bo’ladi.
Ketingi uchi silindrsimon, qattiq qotishmadan qilingan plastinalar bilan 
taminlangan, diametri 10-30mm kalta seriyasining uzunligi 168-324 mm bo’lgan 
spiralsimon parmalar ham ishlatiladi. 
Detal va buyumlarning ishlov berilgan bazasiga ishlov berishning yuqori sinfini 
berish, tavaqalar, fortochkalar, piramonlar, ramkali eshiklarning salqib qolgan joyloarini 
yo’qotish, plita materiallarni aniq bir o’lchamga keltirish uchun silliqlash stano’klari 
ishlatiladi. Silliqlash stano’klari konstruksyasiga ko’ra tasmali, diskli va silindrli xillarga 
ajratiladi. 
Tasmali stano’klar erkin tor tasmali (SHISL-3; egri yuzalarga ishlov berish uchun 
ishlatiladi), qo’zg’almas stolli bo’ladi. (SHIZS 12-2 silindrlilari yuqorida joylashgan 
bo’lib, eshiklarning yassi yuzalariga ishlov berish hamda salqib qolgan joylarini 
yo’qotish uchun ishlatiladi).

---

111 
Silliqlash stano’klarining qirquvchi asbobi – jilvir qog’oz shisha, kremniy va 
boshqa juda qattiq materiallarning abraziv zarralari elimda yopishtirilgan qog’oz yoki 
mato asosdan iborat. 
Stano’kni sozlashda stolga detall qo’yiladi va stolni balandlik bo’yicha siljitib 
kerakli vaziyati aniqlanadi. 
Detallar turkumiga bir raqamdagi jilvir qog’oz bilan ishlov berib bo’lgandan keyin 
kerakli g’adur-budurlikdagi yuza hosil bo’lguncha boshqa raqamli jivir qog’oz bilan
ishlov beriladi. 
Yog’och – taxtalar arralanganda yuzasi notekis, g’adur-budur chiqadi, top tshlaydi 
va boshqa nuqsonlar bo’ladi. Ushbu nuqsonlar frezalab bartaraf qilinadi. Frezerlash 
jarayonida to’g’ri yuza hosil bo’lib, boshqa yuzalarni ana shu yuza bo’yicha to’g’rilash 
mumkin. 
Bo’ylamasiga frezerlash uchun randalaydigan, reysmusli va to’rt tomonlama 
bo’ylama frezerlash stano’klaridan foydalaniladi. Odatda randalash stano’klarida 
materiallarning yuzasi va qirrasi to’g’ri burchak ostida randalanadi, keyinchalik to’rt 
tomonlama bo’ylama frezerlash dastgloxlarida ana shu yuza va qirralar bo’yicha frezalab 
kerakli shakldagi detal hosil qilinadi. 
41-rasm. Randalash stano’klarida tanavorlarning
yuzalari tekislik va burchak bo’yicha tekislash. 
Randalash stano’klarida tanavorlarning yuzalari tekislik va burchak bo’yicha 
tekislanadi. Stano’klar qo’lda yoki mexanizasiyalashtirilgan usulda uzatiladigan bo’lishi 

---

112 
mumkin. Randalash stano’klarining staninalari cho’yandan quyib yasalib, pichoq valini 
harakatlantiruvchi elektr dvigateli, old va orqa stollar mantaj qilinadi, stollar orasida 
pichoq vali aylanadi. Pichoq valida 2-4 ta yupqa pichoq bor, ular valga ponali qurilma 
bilan mahkamlanadi va qirindi sindirgich qirrasidan 1-1,5 mm chiqib turadi. Old stol orqa 
stoldan uzunroq bo’lganidan randalash aniq chiqadi. Stollar shunday o’rnatiladiki, 
natijada orqa stol val pichoqlarining chiqib turgan qirquvchi qirralari bilan bir satxda, old 
stol esa yo’niladigan qirindi linligicha pastda joylashadi. 
Mexanik uzatmali SFK6-1 bir tomonlama randalash stano’ki uzatma yuritmasi 
pog’onasiz bo’lgan koveyer turidagi avtouzatkich bilan taminlangan. Stano’kda eni 
630mm gacha bo’lgan materiallarga ishlov berish mumkin, bunda yo’niladigan 
qatlamning eng katta chuqurligi 6mm ni tashkil etadi. Pichoq valining aylanish chastotasi 
4500 ayl/min. uzatish tezligi 7-30 m/min. 
To’rt tomonlama bo’ylama frezerlash stano’ki cho’yan staninadan iborat bo’lib, 
unda stol, elektr dvigatellardan harakat oluvchi qirqish va uzatish mexanizimlari 
joylashgan. Qirqish mexanizmi ikki yoki uchta gorizantal va ikita vertikal pichoq 
vallaridan, uzatish mexanizmi esa jo’va-gusenisali tizimdan tashkil topgan. 
Ish boshlagunga qadar, yaxshi charxlangan asbob o’rnatiladi, keyin uzatuvchi 
mexanizm,chizg’ichlar,tiraklar, qisqichlar detal namunasi bo’yicha sozlanadi. 
Bosib turuvchi mexanizmlar (roliklar, chizg’ichlar) shunday o’rnatilmog’i
kerakki, ishlov beriladigan taxta stano’k ichiga bemalol o’tadigan va 
tebranmaydigan bo’lsin. Uzatuchi (yuqoriga) valiklarni shunday rostlash lozimki, ular 
tushirilganda brusok ular tagidan o’ta oladigan bo’lsin. 
Stano’k sozlangandan keyin u orqali bir necha brusok sinov tariqasida o’tkazib 
ko’riladi. Agar geometrik o’lchamlar to’g’ri bo’lsa va ishlov berish sifati talablarni 
qanoatlantirsa, ishga kirishiladi. Tanovor uchma-uch taqab uzatiladi. Kalta tanovorlarga 
avval uzunasiga, keyin ko’ndalangiga (uchiga) ishlov beriladi.
Qurama (aralash) stano’klarda yog’ochga ishlov berishga oid bir necha turli 
operasiyalarni bajarish mumkin. Quidagi ishlar birgalikda amalga oshiriladigan 
stano’klar eng ko’p uchraydi: randalash-raysmuslash-arralash-parmalash-silliqlash: 
randalash-raysmuslash-arralash,frezerlash, parmalash va ariqcha ochish-silliqlash. 

---

113 
Qurama stano’kda umumiy yoritma va turli texnologik vazifalarga mo’ljallangan 
bir necha shpindellar bor, ular bir staninada joylashgan. 
Taxta-yog’ochlarni bo’ylama va ko’ndalangiga arralash randalash, frezerlash hamda 
parmalash uchun IE-6009 qurama stanogidan foydalaniladi. Uning staninasida randalash 
mexanizmi, arralash va frezerlash moslamalari , elektr divigateli, parmalash hamda 
frezerlash stoli joylashgan. 
Arralash moslamasi arra diski, plitalar (burchakli va to’g’ri), kronshteyn hamda 
yo’naltiruvchilardan tuzilgan. Moslama qisuvchi gaykalar bilan mahkamlanib qo’yilgan. 
Himoya moslamasi kerib turuvchi pichoq va to’siqdan tashkil topadi. 
Freza va parmalar barabandagi patronga o’rnatidadi. Mashinada eni 200mm, 
chuqurliga 2mm gacha bo’lgan detallarni frezerlash,45mm gacha qalinlikdagi taxtalarni 
45

gacha burchak ostida arralash mumkin. Arra diskining diametri 200mm. Stano’kning 
o’lchamlari 630

400

230mm, massasi 48 kg. 
IE-6902 markali arralash mashinasida yog’och tolalari bo’ylab va ko’ndalangiga 
arralanadi hamda parket taxtalari tilinadi. Mashina asosan qurilishda ishlatiladi. Unda 
qalinligi 60mm gacha va uzunligi 200mm, eni 20mm va bundan ortiq bo’lgan yog’och – 
taxtalar arralanadi. Mashinaning o’lchamdari 550

480

300mm, massasi 17 kg. 
YOg’ochga ishlov beruvchi qurama K40 stano’ki bo’ylamasiga randalash, 
arralash, frezerlash, parmalash,ariqcha ochish va silliqlashga mo’ljallangan. Unda eni 400 
mm gacha, qalinligi 5-160mm bo’lgn tanovorlarning yuzasi va chetlarini 
frezerlash,qalinligi 125mm dan oshmaydigan yog’och – taxtalarni teshish , diametri 25 
gacha, chuqurligi 120mm gacha bo’lgan teshiklar parmalash, 250 mm gacha uzunlikdagi 
ariqchalar ochish mumkin.