Materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Nazorat uchun savollar 
1.
Kesib ishlanuvchanlikka ta’rif bering. 
2.
Yog’och materiallarning kesib ishlashni o’ziga xos xususiyatlarini ayting. 
3.
Yog’och materiallarni ko’ndalang, parallel va tangensial yo’nalishda kesib 
ishlashni tushuntiring. 
4.
Qotishmalar 
tarkibidagi 
kimyoviy 
elementlarning 
material 
kesib 
ishlanuvchanligiga tahsiri qanday? 
5.
Kesib ishlanuvchanlikni aniqlash usullarini tushuntiring. 
6.
Kesishga qarshilik ko’rsatuvchi solishtirma kuch to’g’risida ma’lumot bering. 
 
 
6-§.
 
Kesib ishlangan yuza sifati
. 
Yo’nilgan yuzaning tozaligi
 
Yo’nalgan yuzaning tozaligi detallarniig mashina va mexanizmlarda ishlash 
23
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 623-627 pg 

---

63 
muddatiii oshirishda katta ahamiyatga ega. YUza sifatini oshiradigan shartlardan 
biri g’adir-budirlikdir. G’adir-budirlik /mikrogeometriya/ deganda detallarning 
yo’nilgan yuzalaridagi nihoyatda kichik kadamli taroqchalar tarzidagi notekislik 
tushunilishi kerak. 
Detal yuzasining yordamchi harakat yo’nalishida joylashgan notekisliklar 
profillari ko’ndalang g’adir-budirliklar deb ataladi va keskich uchining profilini 
aks ettiruvchi chikiklar va botiqlar shaklida bo’ladi 
24
. 
Detal yuzasida asosiy harakat yo’nalishida joilashgan notekisliklar bo’ylama 
g’adir-budirliklar deb ataladi. Amalda ko’ndalang g’adir-budirliklarni o’lchash 
byalan kifoyalaniladi. GOST 2789-59 da yuzainng gadir-budirligiga qarab tozalik 
sinflari belgilangan, unga ko’ra, yuza tozaligini belgilovchi quyidagi belgi va 
terminlar joriy qilingan. 
Notekislnklar qadami: ikki harakterli chiqiq yoki botiqliqlar 
orasidagi masofa. 
Baza uzunligi l yuza tozaligini aniqlash uchun tanlab olingan masofa. 
Profilning o’rta chizig’i – mm gsometrik profil shaklida bo’lgan va g’adir-
budirlikning son qiymatlarini aniqlash uchun baza vazifasini o’taydigan chizik. 
Baza uzunligi chegarasida profilning o’rta chizig’i uni shunday bo’ladiki, 
profilning ana shu chizig’idan ikkala tomonidagi maydonchalar bir-biriga teng
bo’ladi. 
18-rasm. Baza uzunligi. 
Profilning o’rtacha arifmetik chetga chikishi Ra-o’lchangan profil 
nuqtalarining shu profil o’rta chizig’igacha bo’lgan y1, u2, u3 ... un oraliqlarning 
24
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 575-576 pg 

---

64 
o’rtacha qiymati. O’rta chiziqqacha bo’lgan oralik algebraik ishorasi hisobga 
olinmagan holda qo’shiladi. 
Notekisliklar balandligi Rz - baza uzunligi chegarasida chiqiklarning beshta eng 
yuqori nuqtasi bilan botiqlarning beshta eng past nuqtasi orasida o’rta chiziqqa 
parallel bo’lgan chizig’idan o’lchangan o’rtacha masofa
25
. 
19-rasm. Notekisliklar balandligi. 
YUzaning g’adir-budirdigi GOST 2789-59 ga ko’ra Ra va Rz lar makdorlari 
bilan aniqlanadi. 
GOST 2789-59 da yuza tozaliganing 14 ta sinfi belgilangan. 
Amalda yuza tozaliklarini etalonga solishtirish yoki Ra va Rz miqdorlarini 
profilograf, prifilometr hamda qo’sh interferension mikroskopilar yordamida 
o’lchash bilan aniqlanadi. 
Tozalik sinflari o’z navbatida yana uchtadan razryadga bo’linib ikki sinf 
oralig’idagi qiymatlarni teng bo’laklarga ajratiladi va shu qiymat asosida sinfning 
razryadi belgilanasi. 
25
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 578-580 pg 

---

65