Materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

Sovitish-moylash suyuqliklari kesish jarayoniga
ta’sir o’tkazadi, uning 
mexanizmi quyidagicha bo’ladi.
Kuchlanishlar ta’siri ostida metalning deformatsiyalanishi va qirindini ijobiy 
ta’sir ko’rsatuvchi metall tarkibidagi nuqsonlarni maqsadliligiga asta-sekin 
ajralishiga yordam beradi. Bu nuqsonlarning rivojlanishi engillashadi. Ishlov
beriladigan metallning sirtqi qatlamida oquvchanlik chegarasi va siljishga 
qarshiligi kichik bo’lgan yupqa qatlamlar hosil bo’ladi. 
Metalda adsorbsion yumshatish sodir bo’ladi. Bundan tashqari sirtqi
qatlamlarda yupqa, siljishga kichik qarshilikka ega bo’lgan, lekin metall
yuzlarini mustahkam ushlab turuvchi pardalar hosil bo’ladi. 
SHuning uchun parchalanish qirindi ajralishi tashqi kuchlarning kichik 
kattaliklarida sodir bo’ladi. 
14
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 454-455 pg 

---

48 
Sovitish-moylash suyuqliklari kesish jarayonida sovitish ta’sirini ham 
ko’rsatadi. Ular hosil bo’luvchi issiqlik ni singdirib qolmasdan, uni ajralib 
chiqishini ham kamaytiradi. 
Suyuqlikning issiqlik ni olib ketish qobiliyati uning, parlanish tezligi, 
solishtirma issiqlik sig’imi, issiqlik o’tkazuvchanlik va harorat o’tkazuvchanligi 
bilan aniqlanadi. 
Suv eng yaxshi sovitish xususiyatlariga ega, Lekin u metall yuzalarni yomon 
namlaydi, ularni zanglashga olib keladi va bakteriyalarni ko’payishiga yordam 
beradi. 
Suvni par hosil qilish issiqligi - normal sharoitdagi qaynash haroratiga (100 S) 
2,26 Mdj/kg (540 kol/ch) teng. Mineral moy par hosil bo’lishining yashirin 
issiqligiga ega va ular suvnikidan bir necha marta kichik [ 0,17 – 0,31Mdj/kg (40 – 
75kal/g)]. Bu moddalar parlanish tezligi bo’yicha ham katta farq qiladi. 
Suvning solishtirma issiqlik sig’imi moylarga nisbatan taxminan ikki marta 
katta (4,19 kdj/ ( kg grad ) 1,68 – 2,10 kdj/ (kg grad ). Metallarga ishlov berishda 
qirindi va changning zarrachalarini bir – biri bilan yopishishini va ularni kesuvchi
asbobga, detalga va stano’k detallariga yopishib qolishining oldini olish zarur. 
Sovitish-moylash suyuqligi yuzada qirindi bo’laklarini va adsorbsion - namlovchi 
pardalarning ifloslanishini hosil qilib, yuzani bo’lib tashlaydi va yopishishiga
to’sqinlik qiladi. Bundan tashqari qirindi bo’laklari va changlar suyuqlik oqimi 
bilan yuvib tashlanadi. 

Ishlov beriladigan detal, kesuvchi asbob va stano’k qismlarini 
zanglanishining oldini olish muximdir. Moylash – sovitish suyuqligining 
saqlovchi ta’siri metall yuzalarida kolloid adsorbsion pardalarni hosil 
bo’lishidan iborat. Ular metall yuzalariga suvlar, kislotalarning ta’sir 
etishidan saqlaydi. 

Sovitish-moylash suyuqliklarining bu xossasiga ta’siri uning boshlang’ich
tarkibiga, ishlov beriladigan materialga, kesish muhitidagi haroratga,
sovitish shartiga, atmosfera va atrof muxitga bog’liq bo’ladi. Suvning 
bunday ta’siri elektrolit ishqorlarini yoki emulsiyalarni qo’shish bilan 

---

49 
yo’qotiladi. 

Mineral va o’simlik moylari korroziyani hosil qilmaydi. Sirtqi – aktiv 
moddalar ayrim xollarda korroziya manbai bo’lib xizmat qilishi mumkin. 
Bunday xollarda korroziya ingibitorlari qo’llanilishi zarur. 

Sovitish-moylash suyuqliklarining korroziyalovchi ta’siri eskirishda 
o’sishi mumkinligini nazarda tutish kerak
15
. 
