Matematikadan didaktik materiallar

 

 

 

 

 

 

  

                    

              4 sm                   3 sm 

  

4sm 

 

 

 

 

 

         4 

---

43 

 

OG'ZAKI HISOBLASH UCHUN JADVAIIAR 

Quyida  boshlang'ich  sinflarda  og'zaki  sanash  uchun  foydalani-  ladigan  jadvallar 

keltirilgan. 

Jadvallarni o'qituvchi vatman qog'oziga tayyorlashi mumkin. 

 

20 ichida qo'shish va ayirish (o'nlikdan o'tib) 

Amallarni bajarishda quyidagicha mulohaza yuritamiz: 

6 + 5. Bunda nol bilan tugaydigan songa (10 ga) keltirib qo'shish qulay. Shuning uchun 

5  sonini  6  ni  10  gacha  to'ldiradigan  qulay  qo'chiluvchilar  j(4+l)  ga  ajratamiz,  keyin 

qo'shishni bajaramiz, ya'ni 

6 + 5 = 6 + (4+1) = (6 + 4) + 1 = 10+ 1 = 11. 

13 — 5. Bunda ham nol bilan tugaydigan sondan (10 dan) ayirish qulay. 5 sonini 13 ni 

10 gacha kamaytiradigan qo'shiluvchilar (3 + 2) ga ajratamiz, so'ngra ayirishni bajaramiz, 

ya'ni 

13-5= 13-(3 + 2) = (13-3)-2= 10-2 = 8. 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

2 +9 

1 1 - 3  

8 + 3 

9 + 5 

9 +4 

8 + 4 

12 — 3 

9 + 7 

1 1 - 4  

1 3 - 7  

7 + 4 

1 1 - 7  

8 + 5 

3 + 9 

6 + 5 

5 + 8 

1 2 - 7  

9 + 3 

1 5 - 6  

1 3 - 5  

1 4 - 8  

1 2 - 6  

8 + 8 

5 + 6 

6 + 8 

9 + 8 

1 1 - 8  

7 + 6 

1 1 - 6  

1 3 - 9  

1 5 - 9  

5 + 9 

3 + 8 

1 5 - 7  

5 + 7 

1 2 - 8  

7 + 9 

14 - 9 

1 2 - 5  

8 + 7 

1 7 - 9  

4 + 9 

1 3 - 4  

1 6 - 9  

6 + 9 

4 + 7 

1 3 - 8  

14 - 5 

9 + 9 

1 2 - 4  

1 3 - 6  

1 4 - 7  

1 5 - 8  

7 + 5 

6 + 6 

6 + 7 

7 + 7 

1 2 - 9  

4 + 8 

8 + 9 

1 6 - 7  

7 + 8 

1 7 - 8  

1 6 - 8  

18 - 9 

9 + 2 

1 1 - 9  

8 + 6 

9 + 6 

1 1 - 2  

1 4 - 6  

1 1 - 5  

 

100 ichida qo'shish va ayirish. 

Bir xonali sonlarni qo'shish va ayirish (o'nlikdan o'tib) 

I usul 

Amallarni  bajarishda  quyidagicha  mulohaza  yuritamiz:  67+5.  Bunda  ham  nol  bilan 

tugaydigan songa (70 ga) keltirib qo'shish qulay. Shuning uchun 5 sonini 67 ni 70 gacha 

to'ldiradigan qulay qo'shiluvchilar (3 + 2) ga ajratamiz, keyin qo'shishni qo'yamiz, ya'ni 

67 + 5 = 67 + (3 + 2) = (67 + 3) +2=70 + 2 = 72. 

---

II usul 

Quyidagicha mulohaza yuritamiz: 

67  +  5.  Bunda  67  sonini  60  va  7  ko'rinishdagi  xona  qo'shiluvchilariga  ajratamiz. 

Birliklarni birliklarga qo'shamiz 7 + 5= 12, keyin qolganini qo'shamiz: 

67 + 5 = (60 + 7)+5 = 60 +(7 + 5) =60+12 = 72. 

 

I-usul 

73 — 5. Bunda ham nol bilan tugaydigan sondan (70 dan) ayirish qulay boigani uchun 

5  sonini  73  ni  70  gacha  kamaytiradigan  qo'shuluvchilar  (3  +  2)  ga  ajratamiz.  So'ngra 

qolganini ayiramiz: 

= 73-(3 + 2) = (73-3)-2 = 70-2 = 68. 

II-usul 

Quyidagicha mulohaza yuritamiz: 

73 —'5. Bunda 73 sonini 60 va 13 ko'rinishdagi xona qo'shiluvchilarida ajratamiz. 13 

dan 5 ni ayirish qulay: 13 — 5=8. Keyin qolganlarini qo'shamiz: 

73-5 = (60+13)-5 = 60+(13-5) = 60 + 8 = 68. 

 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

6 1 - 8  

77 + 6 

86 + 8 

59 + 8 

4 1 - 6  

2 3 - 9  

53 + 8 

5 5 - 7  

7 5 - 9  

65 + 9 

55 + 7 

72 - 8 

4 2 - 5  

28 + 7 

67 + 9 

7 4 - 9  

2 7 - 9  

64 + 9 

76 + 9 

14 + 7 

4 3 - 4  

96 - 9 

6 3 - 8  

2 4 - 5  

8 7 - 8  

3 6 - 8  

36 - 7 

57 + 8 

2 8 - 9  

39 + 2 

6 9   +   6   7 1 - 2  

5 1 - 9  

68 + 6 

8 4 - 6  

2 1 - 5  

5 3 - 6  

9 4 - 7  

49 + 9 

3 2 - 4  

2 5 - 8  

57 + 5 

4 7   +   7   5 2 - 9  

66 + 6 

46 + 7  1 4   +   8  

18 + 9 

1 8   +   3   6 9   +  

5  

52 + 9 

91 - 3 

8 9   +   4  

88 + 4 

2 1 - 4  

3 3 - 7  

8 2 - 3  

69 + 7  1 7   +   4  

2 1 - 7  

8 6   +   5   4 5   +  

8  

28 + 5 

73 + 9 

4 2 - 7  

69 + 3 

5 4 - 8  

7 2  -  6   8 5 - 6  

8 3 - 5   1 8   +   8  

75 + 6 

 

 

 

 

 

---

45 

 

100 ichida qo'shish va ayirish (o'nlikdan o'tib) 

I-usul 

Quyidagicha mulohaza yuritamiz: 

67+15. Bunda 15 sonini 10 va 5 ko'rinishdagi xona qo'shiluvchilarga ajrat^miz, chunki 

67 ga avval 10 ni so'ngra 5 ni qo'shish qulay: 

67+15=67 +(10 + 5) = 77 + 5 = 82. 

II-usul 

Quyidagicha mulohazalar yuritamiz: 

67+  15.  Bunda  67  ni  60  va  7  ko'rinishdagi,  15  ni  esa  10  va  5  ko'rinishdagi  xona 

qo'shiluvchilariga  ajratib  olamiz.  So'ngra  o'nlik-  larni  o'nliklarga,  birliklarni  birliklarga 

qo'shamiz. Hosil boigan sonlarni qo'shamiz: 

67+15= (60 + 7)+ (10 + 5) = (60+10)+ (7 + 5) =70+12 = 82. 

 

67 —15. Bunda 15 ni 10 va 5 ko'rinishdagi qo'shiluvchilarga ajratamiz, chunki 67 dan 

avval 10 ni so'ngra 5 ayirish qulay: 

67- 15 = 67-(lOf 5) = (67-10)-5 = 57 - 5 = 52. 

1 -jadval 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

17 + 19 

80 - 27 

12 + 79 

70 - 28 

48 + 36 

45 + 35 

24 + 38 

50 - 14 

28 + 33 

42 - 19 

71 - 68 

70 - 48 

23 - 17 

45 + 27 

35 + 36 

83 + 7 

78 + 14 

43 - 19 

35 - 26 

68 + 18 

34 + 57 

49 + 7 

28 + 47 

57 + 24 

94 - 35 

82 - 14 

40 - 14 

68 + 15 

61 + 19 

17 + 14 

40 - 15 

50 - 18 

47 + 35 

80 - 32 

31 - 18 

25 + 45 

44 - 19 

88 + 6 

14 + 77 

3 0 - 4  

1 4 - 6  

13 + 67 

35 + 47 

28 + 4 

16 + 15 

18 + 18 

1 3 - 7  

61 - 60 

32 - 25 

81 + 19 

46 + 36 

15 + 15 

1 1 - 7  

97 - 94 

90 - 16 

60 - 13 

32 + 28 

35 + 35 

40 - 38 

29 - 19 

26 + 48 

93 - 45 

53 - 25 

34 + 46 

43 - 24 

44 + 38 

93 - 18 

56 + 18 

80 - 42 

94 - 18 

33 - 26 

18 + 13 

18 + 3 

32 - 29 

40 - 18 

41 - 28 

52 + 14 

33 + 58 

38 + 7 

52 - 43 

51 - 15 

18 + 23 

77 + 13 

13 + 78 

---

30 - 14 

40 - 22 

86 + 7 

38 + 67 

62 - 14 

29 + 32 

60 - 15 

24 - 18 

52 - 27 

52 - 19 

83 - 27 

42 + 29 

90 - 45 

9 + 4 

12 + 68 

52 - 17 

74 + 8 

31 + 29 

25 - 17 

1 8 - 9  

14 + 46 

64 + 18 

39 + 9 

32 + 59 

19 + 19 

1 4 - 8  

59 - 53 

49 + 16 

43 + 57 

15 + 76 

45 + 45 

1 2 - 5  

35 + 57 

88 + 39 

6 4 - 1 1  

 

17 + 13 

2 - jadval 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

68 - 57 

5 6 - 8  

64 + 17 

52 - 37 

75 - 48 

46 + 45 

8 0 - 5  

49 + 49 

84 - 28 

8 9 + 1  

56 - 48 

56 - 47 

9 0 - 7  

98 - 79 

21 - 16 

27 + 45 

59 + 42 

54 - 28 

42 - 35 

81 - 48 

3 + 78 

65 - 18 

86 + 7 

41 - 25 

19 + 65 

79 + 34 

46 + 48 

56 + 41 

50 - 47 

29 + 41 

39 + 54 

58 + 46 

52 - 48 

98 - 27 

56 + 8 

39 + 45 

38 + 39 

48 + 37 

58 + 2 

80 - 12 

98 - 74 

19 + 54 

39 + 28 

83 - 56 

12 + 86 

78 - 45 

94 - 58 

67 - 49 

46 + 39 

19 - 12 

75 - 18 

46 + 38 

97 - 84 

68 + 4 

46 - 38 

14 + 56 

17 + 86 

23 + 16 

89 - 74 

9 + 84 

72 - 36 

45 4- 19 

80 - 42 

57 - 19 

48 + 37 

99 - 62 

48 + 35 

37 + 46 

70 - 32 

19 + 14 

90 - 24 

92 - 69 

53 + 38 

94 - 76 

7 9 - 7  

56 - 29 

17 + 49 

44 + 37 

84 - 29 

72 - 35 

81 - 26 

63 - 28 

31 - 15 

25 - 19 

96 - 68 

65 + 21 

36 + 48 

48 + 27 

34 - 25 

52 - 19 

84 - 48 

35 - 29 

49 + 38 

47 + 39 

75 - 29 

64 + 18 

12 + 39 

89 - 67 

13 +38 

54 - 39 

37 + 38 

73 - 45 

---

47 

 

29 + 47 

67 + 26 

46 + 59 

64 + 36 

36 + 64 

62 - 48 

30 - 17 

16 + 84 

7 + 1 9  

77 + 16 

68 + 25 

30 - 12 

27 + 38 

48 - 39 

15 + 18 

33 - 28 

32 - 25 

93 - 47 

3 - jadval 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

84 - 76 

94 - 64 

7 5 - 6  

94 - 58 

9 + 15 

4 + 68 

66 - 27 

94 - 65 

4 + 7 

56 - 49 

46 + 51 

9 + 87 

34 + 67 

68 - 29 

67 - 51 

64 - 58 

46 - 41 

84 - 27 

34 - 16 

8 + 82 

37 + 51 

82 - 45 

8 + 69 

84 + 7 

1 5 - 9  

73 - 15 

84 - 56 

25 - 17 

75 + 24 

94 - 16 

15 + 9 

62 - 14 

63 - 39 

52 + 18 

36 + 17 

93 - 15 

18 + 22 

28 + 42 

65 $ 28 

43 + 38 

62 - 48 

67 + 14 

1 7 - 8  

45 + 36 

35 + 28 

27 + 48 

3 1 - 5  

25 + 16 

61 + 19 

19 + 34 

26 + 47 

38 + 26 

32 - 17 

36 + 49 

44 - 17 

18 + 58 

25 + 37 

1 6 - 8  

62 - 45 

31 - 25 

35 + 28 

8 2 - 9  

65 - 18 

68 - 28 

48 + 18 

4 3 - 7  

73 - 17 

4 3 - 4  

92 - 79 

35 - 25 

66 + 27 

17 + 7 

95 - 48 

23 - 14 

31 - 14 

35 - 26 

32 + 38 

32 - 28 

28 + 64 

34 - 29 

52 + 27 

5 + 45 

91 - 78 

14 + 47 

1 2 - 7  

17 + 83 

65 - 18 

84 - 25 

96 - 48 

94 - 68 

9 + 42 

4 0 - 1 1  

67 - 29 

65 - 16 

61 - 47 

80 - 13 

82 - 49 

51 -  2 3  

61 - 49 

51 - 24 

1 1 - 7  

62 - 19 

36 + 67 

9 + 37 

16 + 49 

23 + 29 

62 + 18 

8 + 88 

99 - 43 

5 + 67 

73 - 48 

18 + 73 

37 + 18 

6 + 65 

74 + 16 

15 + 46 

18 + 47 

27 + 47 

73 - 18 

1 7 - 8  

---

4 - jadval 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

17 + 17 

31 - 14 

45 + 37 

39 + 21 

9 + 51 

47 + 18 

50 - 25 

52 + 9 

33 + 27 

63 - 54 

25 + 48 

2 4 - 7  

70 - 35 

68 + 7 

43 + 39 

92 - 87 

36 + 54 

8 + 94 

32 - 16 

6 3 - 8  

41+49 

6l — 53 

16 + 35 

78 + 6 

6 0 - 8  

99 - 49 

26 + 34 

44+ 89 

6 8 - 9  

23 + 68 

35 + 36 

67 - 15 

29 + 44 

81 - 52 

5 + 87 

64 + 18 

18 + 17 

53 - 18 

18 + 73 

7 4 + 1 1  

54 + 19 

78 - 69 

36 - 19 

48 + 51 

54 + 37 

96 - 43 

7 + 8 

74 - 48 

32 - 17 

46 + 37 

15 + 72 

15 + 47 

18 + 8 

8 4 - 8  

90 - 46 

15 + 28 

36 + 55 

36 + 9 

47 + 3 

86 + 18 

39 + 11 

37 + 45 

25 + 25 

84 - 56 

31 + 59 

45 + 38 

9 + 7 

12 + 75 

16 + 16 

85 - 65 

16 + 75 

82 - 45 

63 - 54 

13 + 88 

36 - 18 

92 - 48 

48 + 12 

76 - 18 

8 + 94 

40 - 29 

38 - 19 

54 + 48 

18 + 34 

3 + 9 

3 5 - 4  

61 - 34 

34 - 17 

15 + 17 

17 + 74 

64 - 38 

38 + 7 

62 - 26 

42 + 19^ 

19 + 11 

25 + 26 

62 - 47 

92 - 74 

29 + 33 

19 + 21 

46 + 47 

48 + 52 

30 - 18 

8 + 7 

34 + 57 

45 + 46 

45 + 28 

24 + 36 

60 - 47 

9 + 87 

93 - 44 

70 - 36 

13 + 49 

28 + 43 

34 + 57 

6 + 54 

90 - 74 

50 - 26 

62 - 45 

23 + 37 

26 + 48