Matematika tarixi asoslari

Bitiruv malakaviy ishning maqsadi. Yuqoridagi dolzarb muammolardan kelib chiqgan holda akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun matematika fanini o`qitishda matematika tarixidan ma`lumotlarni o`quvchilarga yetkazish, jumladan sоn tushunchаsini shаkllаnishi vа rivоjlаnishi, Sаmаrqаnd ilmiy mаrkаzi, O`rtа аsr O`rtа Оsiyolik аllоmаlаr hаyoti vа ijоdidаn nаmunаlаr, O`rtа Оsiyo vа Yaqin Shаrq mаtemаtikаsi, “Muhammad Xorazmiyning «Al-jabr va al-muqobala hisobi» kitobi haqida qisqacha ma`lumotlar yetkazish yullari va boshqa mavzularni xususiyatlarini ochib berish.
Tadqiqot ob`ekti: akademik litsey va KHKlarda matematika tarixining asosiy tushunchalari.
Tadqiqot predmeti: akademik litsey va KHKlarda matematika tarixining asosiy tushunchalarini o`qitish usullari, joyi va o`rni.
Bitiruv malakaviy ishning jarayonida quyidagi uslublardan foydalanildi:
-akademik litsey va KHKlarda matematika darslarida tarixiy ma`lumotlarni oˋqitishning rivojlantirish muammosiga tegishli falsafiy, psixologik, pedagogik, o`quv va metodik adabiyotlarni o`rganish;
-tarixiy materiallardan foydalanishning ikki asosiy usullaridan foydalanish: tarixiy materiallardan dars jarayonida foydalanish va ulardan darsdan tashqari ishlarni tashkil etishda foydalanish.
Matematik faktlarni hozirgi zamon faktlari bilan taqqoslash yoki tarixiy masalalar yechish matematikaning har bir darsida to`g`ri kelavermaydi, ammo dars jarayonida tarixiy faktlarga tez-tez murojaat qilishga maqsadga muvofiqdir. Ammo bularning hammasi o`quvchilarni o`rganilayotgan asosiy mavzudan chalg’itmasligi kerak. Tarixiy masalalardan darsning boshi yoki oxirida foydalangan ma’qul. Agar o`qituvchi dars rejasini bajarishiga ishonsa, unda dars davomida ham foydalansa bo`ladi.
O`quvchilardan hamma aytilgan tarixiy faktlar, ismlar va yillarni esda saqlashni talab etish shart emas. Darsda ular muammo yoki masalaning qisqacha tarixi bilan tanishishlari, biror kashfiyot ro`y bergan davrni esida tutishlari, kashfiyot qilgan matematikning ismi va familiyasini eshitishlari, agar bo`lsa, portretini ko`rishilari kifoya. Bu aytilganlarning hammasi bo`lmasa-da,bir qismi ularning esida qoladi va o`qituvchi o`qitadigan “ Fanning quruqligi” haqidagi da`vodan qutiladi, darsning esa anchagina qiziqarli bo`lishiga erishadi.
Matematika juda qadimgi fanlardan biri bo`lib dastlabki bosqichlarda o`zaro muomala va mehnat faoliyatlari asosida shakllana boshladi. U asta-sekin rivojlana boshladi, ya'ni faktlar yig’a boshladi.
Matematika mustaqil fan sifatida vujudga kela boshlaganda uning bundan keyingi rivojlanishiga matematik bilimlarning o`zi ham ta'sir eta boshladi
Shulardan ba'zilarini qayd etib o`taylik.
1) Nyutonning (differentsial va integral xisobining ilk qadamlari) flyuksiyalarni hisoblash usuli darhol mexanikani masalalarini hal qilishni umumiy metodi darajasigacha ko`tarildi.
2) Lagranj algebraik tenglamalarni radikallarda hal qilish muommosini izlaganda tenglama ildizlarini “gruppalash masalalarini” qaragan edi. Keyinroq esa E.Galua gruppalar nazariyasini rivojlantirib, yuqoridagi muommoni hal etdi. So`ng XIX asrda A.Keli gruppaga ta'rif berdi. S.Li esa uzluksiz gruppalar nazariyasini yaratdi. 90 yilda E.S.Fyodorov gruppalar nazariyasi kristollografiyaga tatbiq etdi. Hozirda esa gruppalar nazariyasi kvant fizikasining ilmiy quroliga aylangan.
Bulardan ko`rinadiki matematika nafaqat o`z-o`zini rivojlantiradi, balki boshqa fanlarning rivojlanishiga va aksincha boshqa fan yutuqlari asosida o`zi ham rivojlanadi.