Matematika oqíTÍw metodikasí

1.Sabaqlıq hám oqıw qollanbalarınıń áhmiyeti 
Matematika sabaqlıǵı baslawısh klass mektep dástúri menen 
baylanıslı halda dúziledi hám hár bir klass ushın dara dúziledi. 
Sabaqlıq baslawısh klass matematika kursınıń tiykarǵı 
mazmunın anıq sistemada túsinikli qılıp bayan etilgen kitap. 
Sabaqlıqtıń tiykarǵı wazıypası oqıwshılardıń ózbetinshe bilim 
alıwında hám sabaqta alǵan bilimlerin bekkemlew hám 
tereńlestiriwde járdem beretuǵın birden-bir oqıtıw quralı bolıp 
esaplanadı. Sabaqlıq mazmunı ortasha oqıytuǵın oqıwshınıń 
ózlestiriwine sáykeslendirilip dúzilgen. Intalı balalarǵa sabaqlıqtan 
basqa quramalıraq dúzilgen oqıw qollanbalarınan paydalanıwǵa 
tuwra keledi. 
Sabaqlıqta eń dáslep teoriyalıq material keyin oǵan baylanıslı 
bolǵan ámeliy material orın aladı. Bunnan basqa shınıǵıwlar 
sisteması da berilgen, olar oqıwshılardıń bilimin bekkemlew hám 
rawajlandırıwda úlken rol oynaydı. Demek, sabaqlıq bir waqıtta 
máseleler toplamı bolıp ta esaplanadı.
Sabaqlıqtan tısqarı oqıtıwshılar ushın qollanbalar da jaratıladı, 
oqıtıwshı sabaqtıń effektivligin asırıwda onnan paydalanadı. 
Máselen, máseleler toplamı, metodikalıq qollanbalar oqıwshılar 
menen individual islew ushın qollanbalar usınıs etiledi.
112

---

Oqıtıwshılarǵa járdem ushın júdá kóp qosımsha qollanbalar hám 
jurnallar baspadan shıqtı. Bular sabaqlardı ótkeriwge baylanıslı 
metodikalıq usınıslar, testler toplamı, intalı balalar ushın máseleler 
toplamı, individual hám topar bolıp islew ushın didaktikalıq 
toplamlar, metodikalıq jurnallar bolıp esaplanadı. 
 
2.Sabaqlıq hám dástúrdiń ózara sáykesliligi 
Sabaqlıq matematikanı oqıtıwda oqıw proсesin támiyinlewdiń 
tiykarǵı quralı bolıp xızmet qıladı hám mámleketlik dástúrge tolıǵı 
menen sáykeslendirip dúzilgen boladı. 
Sabaqlıq oqıtıwshıǵa óz jumısın raсional rejelestiriwge járdem 
beredi, sebebi ol hár bir temanıń oqıw materialın bekkemlewdi ashıp 
bergen boladı, yaǵnıy materialdı úyreniw ushın tyarlıqtı óz waqtında 
támiyinleydi, sonday-aq dáslep ótilgen materialdı sistemalı hám 
úzliksiz bekkemlew hám tákirarlawdıń tiykarı bolıp esaplanadı. 
Sabaqlıqtıń mazmunına kiretuǵın ol yamasa bul sorawlar 
dástúrde kórsetilgen bolıwı kerek. Sabaqlıqtıń baslı ózgesheligi 
sonda, ol dástúrdiń talabın ashıwı, onı konkretlestiriwi dástúrde 
kórsetilgen 
sorawlar 
qanday 
dárejede 
qaralıwın 
ózinde 
sáwlelendiriwi kerek. Máselen, II klass dástúrinde «teń eki bólekke 
bóliw hám mazmunı boyınsha bóliw, onı ulıwmalastırıw» degen 
punkt bar. Eger, bul temanı sabaqlıqta ashıp beriliwin dıqqat penen 
qarasa onı bayan etiwde jeńil qátege jol qoyıw múmkin, oqıtıwshı 
dıqqat penen bul temanıń mazmunın túsinbese, oqıwshılarǵa 
temadaǵı kórsetilgen eki jaǵdaydı teń eki bólekke bóliwi hám 
mazmun boyınsha bóliw sorawların durıs túsindire almaǵan boladı. 
Kóp sandaǵı mısallardı sheshiw arqalı da sanlardı teń ekige bóliw 
ústinde pikir júritilip atır ma, anıq túsindire almawı múmkin. 
Haqıyqattan da, sabaqlıqta máseleler sheshiliwiniń bul túrlerine 
dara at ajıratılmaǵan, hesh jerde buǵan uqsas soraw hám wazıypalar 
ajıratıp kórsetilmegen. 
IV klass dástúrinen jáne bir mısal keltiremiz. Dástúrde 
«millionlar klası ishinde jazba hám awızeki nomerlew» degen tema 
bar. Biraq bul temaǵa hár qıylı sorawlar toplamı kiredi. IV klass 
oqıwshıları menen islewde qaysı sorawlar tiykarǵı bolıwı, qaysıları 
jol-jónekey qosıp túsindiriliwi, qaysı sorawlar tiykarǵı orındı iyelewi 
kerekligin sabaqlıq kórsetip beriwi kerek. 
113

---

Sonday-aq, sabaqlıq baslawısh klaslarda matematikanı oqıtıwdıń 
mazmunın dástúr talabına salıstırǵanda aydınlastıradı. 
Sabaqlıq kóbinese dástúrdegi dara sorawlardı oqıtıw izbe-izligin 
anıqlaydı, dástúr talabında dúziledi. 
Dástúr 
bolsa 
kurstıń qurılıs sistemasın pútin halda 
sáwlelendiredi (tiykarǵı temalardı oqıw hám bóliw), ayırım jaǵdayda 
temalardıń ishinde materiallardıń jaylasıw sistemasın kórsetedi. 
Biraq dástúr hár bir temanıń oqıtıw metodikasın ashıwdı 
kórsetpeydi, al bul mazmun sabaqlıqta bayan etiledi.
Máselen, 1-klass dástúrinde «on ishinde qosıw tabliсası, on 
ishinde alıw» degen ulıwmalasqan baǵdar berilgen. 
Slay etip, baslawısh klass matematika kursınıń dúzilis sisteması 
sabaqlıq penen dástúrdiń tıǵız baylanıslılıǵı tiykarında dúzilgen.
Sonday-aq, sabaqlıq dástúrindegi túsindiriw xatında kórsetilgen 
tiykarǵı metodikalıq kórsetpelerdi ashadı. Sabaqlıq oqıtıw 
proсesinde teoriya hám ámeliyattıń ózara baylanıslılıq talabın ashıp 
beriwdiń anıq jolların kórsetip beredi. Baslawısh klass matematikası 
I-IV klass ushın mólsherlengen sabaqlıqlarda berilgen bolıp, oǵan 
maqsetke muwapıq tańlanǵan másele hám mısal, shınıǵıwlar soraw 
hám wazıypalar, dástúr óz ishine alǵan teoriyalıq sorawlar, bilim 
hám uqıplılıqlardı qáliplestiriw jolları kiritiledi.
Sabaqlıqta bilimlerdi sistemalı bekkemlew maqsetinde 
shınıǵıwlar toplamın waqıtlar boyınsha bólistiriw olardı hár qıylı 
sharayıtlarda qollaw sıyaqlı materiallar beriledi. 
Sabaqlıqta usınıs qılınatuǵın shınıǵıwlar ózara baylanısta, 
kurstıń hár qıylı sorawları menen baylanısta bolǵan halda dúziledi. 
Oqıtıwshı sonı uqtırıw kerek: sabaqlıqta sonday materiallar 
beriliwi múmkin, onı oqıwshınıń ózi aldınnan qollanǵan boladı, 
oǵan baylanıslı halda sabaqlıqta sol materialǵa jaqın bolǵan 
qosımsha materiallar berilmeydi, al dástúrde onı orınlaw zárúr 
delingen bolsa da. 
Máselen, dástúrde I klass 1-yarım jıl boyınsha ózbetinshe 
materiallardı 
oqıw uqıplılıqları beriledi. Sabaqlıqta bolsa, 
arifmetikalıq tekstli materiallar ekinshi yarım jılda berile baslaydı. 
Sonıń ushın tiyisli máseleler sabaqlıqta oqıw jılınıń basınan baslap 
beriliwi zárúr. Bunday jaǵdayda oqıtıwshınıń ózi oqıwshılarǵa 
sáykeslendirip másele tekstin dúziw kerek. 
114

---

Hár bir klass ushın mólsherlengen sabaqlıq awızeki esaplaw 
usılları menen uqıplılıq payda etiwge mólsherlengen jeterli dárejede 
shınıǵıwlardı óz ishine aladı. Biraq bulardan oqıwshılarǵa tez hám 
durıs uqıplılıq payda etetuǵınları kerek. Sabaqlıqtan paydalanǵan 
materiallar menen toltırıp barılıwı kerek. 
Dástúrdiń hár sorawına tiyisli bolǵan jeterli dárejede hám 
zárúriy shınıǵıwlar sanın tek oqıtıwshınıń ózi tańlawı múmkin, 
qashan bul oqıtıwshı tapsırılǵan shınıǵıwlardı sheshiw múmkinligin 
tolıǵı menen bile alsa. Ayırım jaǵdaylarda oqıtıwshı sabaqlıqtan 
paydalanǵan shınıǵıwlardı jáne qollanadı, bunda bul shınıǵıwlar 
oqıwshılar tárepinen jaqsı ózlestirilgenligi ushın oǵan oqıwshılar 
qızıqpaydı. 
Ayırım jaǵdaylarda bolsa shınıǵıwlar sanın asırıp beredi, bunday 
jaǵdayda oqıwshılar qıynalıp qaladı. 
Bul máselede sabaqlıqta qosımsha túrde arnawlı qollanbanıń 
bolıwı úlken payda beredi. Shınıǵıwlar sistemasın tańlawda sabaqlıq 
oqıtıwshı ushın tiykarǵı mánzil bolıp xızmet qılıwı kerek. Bul 
sistema sonday bolıp qurılıwı kerek, dástúrdiń barlıq talapların 
orınlaw ushın zárúriy sharayat jaratılǵan bolıwı kerek. Máselen, 
bunday quramalı máseleniń sheshiliwi sabaqlıqlar strukturasına 
boysınıwı kerek.