sumnan 360 kg, 400 sumnan 800 kg, 320 sumnan 1200 kg, 240
sumnan 750 kg hám 120 sumnan 600 kg qulpınay satıldı.
Marat
aǵanıń shańaraǵı neshe sum dáramat aldı?
Kásip-ónerge baylanıslı máseleler
Bolıp atırǵan proсeslerde, kóbinese, artıqsha
miynet yamasa
artıqsha sarıp-qárejetler, ısırapgershilik, bolıwı múmkin.
Olardı aldın alıw hám únemlep jumsaw kerek.
Oqıwshılar ótken jılı 4t 7с temir-tersek jıynaǵan edi. Bul jılǵı
jıynaǵan temir-tersek penen barlıǵı 10t 3с boldı. Oqıwshılar bul jıl
qansha temir-tersek jıynaǵan?
Sheshiw. Bul jılı qansha temir-tersek jıynaǵanı alıw ámeli
menen tabıladı. 10t 3с - 4t 7с = 5t 6с. Sol maǵlıwmatlar tiykarında
jáne 2 másele dúziw múmkin:
a) oqıwshılar ótken jılı 4t 7с, bul jılı bolsa 5t 6с temir-tersek
jıynaǵan bolsa, olar eki jılda barlıǵı qansha temir-tersek jıynaǵan?
b) oqıwshılar bul jıl 5t 6с temir-tersek jıynadı. Ótken jılǵı menen
birge barlıǵı 10t 3с boldı. Ótken jıl qansha temir-tersek jıynaǵan?
Buzıq suw aǵızǵıshlardan bir saatta 18 l suw aǵıp ketip atır. Sol
suw aǵızǵıshlardan: 1 sutkada, 30 kúnde qansha litr suw biykarǵa
aǵıp ketedi?
Jayda zárúrlik
bolmasa da, hár kúni 2 saat dawamında
lampochkalar janıp qalǵan. Buǵan eki kilovatt-saat elektr quwatı
sarıplanadı. Bunday jaylar qalalarda 2500 ekenligi anıqlandı. Bir
kilovatt saat elektr quwatı 11 sum 30 tıyın bolsa, bir saat dawamında
neshe sum zaya ketedi?
Mektep kitapxanasındaǵı 64 800 kitaptı túplew kerek. Bul
jumıstı 6-klass oqıwshıları 12 kúnde, 5-klass oqıwshıları 15 kúnde,
4-klass oqıwshıları bolsa 20 kúnde orınlay aladı. Úsh klass
oqıwshıları birgelikte bul wazıypanı neshe kúnde orınlay aladı?
Sheber hayal shákirt qızı menen birgelikte 4 saatta 68 quraq
tikti. Eger ana 1 saatta 12 quraq tikse, qızı 1
saatta neshe quraq
tikken? Máseleni eki usılda sheshiń.
Bir túp terekten 100 kg qaǵaz tayarlaw múmkin, desek. Eger, 4-
«A»-klass oqıwshıları 1380 kg hám 4 «B»- klass oqıwshıları 1520
kg qaǵaz qıyqımların jıynaǵan bolsa, barlıǵı bolıp neshe túp terek
kesiwden saqlap qalınǵan?
348
1)
Eger 1 ga jerde 1 kg nan paxta atızlarda qalıp ketse, 1000
000 ga jerden qansha paxta joǵaltamız?
2)
Eger 1 ga jerde 1 kg nan biyday qalıp ketse, 100 000 ga
jerden qansha biyday joǵaltamız?
3)
Eger 1 ga jerde 100 kg kartochka qalıp ketse, 100 ga
jerden qansha kartochka joǵaltamız?
Oqıwshılar toparlarǵa bólinip, xojalıq baǵında
alma teriwge
járdem berdi. Birinshi topar oqıwshıları 294 kg hám ekinshi topar
oqıwshıları 318 kg alma terdi. Almalardı hár birine 12
kg alma
ketetuǵın yashiklerge jayǵastırdı. Barlıǵı neshe yashik kerek bolǵan?
36 sıyırdıń hár birinen bir kúnde 12 l den sút sawıp alınsa, 45
kúnde sıyırlardan qansha sút alınadı?
Bahram aǵa óz jerinde jetilistirilgen kartochkanıń 8 сentnerin
hár bir kilogramın 150 sumnan sattı. Ol neshe sumlıq
kartochka
satqan?
Qızıl almanıń 1 kilogramı 100 sum, 1 kg aq almanıń bahası 150
sum turadı. Miralim qızıl almadan 4 kg hám aq almadan 6 kg satıp
aldı. 1 kg almanıń ortasha bahasın tabıń.
Sheshiw.
1)qızıl almalar ushın
neshe sum
tólendi? 100∙4=400 (sum);
2) aq almalar ushın neshe sum
tólendi? 150sum∙6=900 sum;
3) almalar ushın barlıǵı neshe sum
pul tólendi? 400sum+900 sum=1300
sum;
4) barlıǵı bolıp
neshe kg alma
alınǵan? 4 kg+6 kg=10 kg;
5)
1
kg
almanıń
ortasha
bahası
neshe
sum?
1300sum:10=130sum.
Juwap: 1 kg almanıń ortasha bahası 130sum.
Máseleni sheshiw ushın dúziletuǵın ańlatpa tómendegishe
boladı:
(100∙4+150∙6):(4+6).
Eki sannıń ortasha arifmetikalıq mánisi 14 ke teń. Sol sanlardan
biri 16 ǵa teń. Ekinshi sandı tabıń.
349
Sheshiw. Ekinshi sandı x desek. Aldın formulanı eslep, másele
shártindegi mánislerdi ornına qoyamız.
Tekseriw:
Demek, ekinshi san 12 ge teń eken.
Pazıl ata hár biri 120 sumnan 2 hám hár biri 150 sumnan 3
qawın satıp aldı. Bir qawınnıń ortasha bahasın tabıń.
Klastaǵı 30 oqıwshınıń ortasha jası 11 ge teń. Klasqa muǵallim
kirgende onıń jasın da qosıp, ortasha arifmetikalıq mánisi
esaplanǵanda ol 12 ge teń boldı. Muǵallimniń jası neshede?
Máselelerdi sheshiń:
Shárti, sorawı hám sheshiliwin salıstırıń.
a) sabaq saat 8 den 30 minut ótkende baslanıp, saat 12 den 30
minut ótkende tamamlanadı. Sabaq neshe saat dawam etken?
b) mektepte sabaqlar saat 8 den 30 minut ótkende baslanıp, 4
saat dawam etedi. Sabaqlar qashan tamamlanadı?
d) sabaqlar 4 saat dawam etti hám saat 12 den 30 minut ótkende
tamamlandı. Mektepte sabaqlar saat neshede baslanǵan?
Altı 1; altı 2; altı 3; altı 4; altı 6; altı 7; altı 8 (1,2,3,4,5,6,7,8
сifrları hár qaysısı altawdan) сifrları hám ámel belgileri járdeminde
100 ge teń ańlatpalar dúziń.
Bir san ekinshisinen 20 ǵa artıq. Olardıń ortasha arifmetikalıq
mánisi 60 qa teń. Sol sanlardı tabıń.
Diyqan 1-kúni 2t 4с, 2-kúni 3t 6с, 3-kúni bolsa 2t 7с piyaz sattı.
Ol 1 kúnde ortasha qansha piyaz satqan?
Do'stlaringiz bilan baham: 
