Matematika oqíTÍw metodikasí

Belgisiz qosılıwshını tabıw ushın
qosındıdan belgili
qosılıwshını alıw kerek
. 
Apası 
qonaqqa 
kelgen 
miymanlar aldına somsa qoydı. 
Somasalardan 12 si jelingennen 
keyin 6 dana somsa qaldı. Tarelkada 
neshe somsa bolǵan? Teńleme dúzip 
sheshemiz. Tarelkada x somsa bar 
edi, 12 si jelindi, neshewi qaldı? 
Demek, 
x-12=6. 
Teńlemeni 
sheshemiz: x=6+12; x=18. Juwap: 
18. 
Belgisiz kemeyiwshini tabıw ushın ayırmaǵa alınıwshını 
qosıw kerek. 
Bayram dásturxanına alıp kelingen 30 dana ǵarbızdan bir 
neshewin keskennen keyin 8 dana ǵarbız qaldı. Neshe ǵarbız 
kesilgen? Teńleme dúzip sheshemiz: 30-x=8, x=30-8, x=22. 
Belgisiz ayırılıwshını tabıw ushın kemeyiwshiden ayırmanı 
alıw kerek. 
Máseleni teńleme dúzip sheshiń: 
Jeńil mashina tezligi saatına 35 km kemeytirilgennen keyin
onıń tezligi saatına 50 km boldı. Onıń tezligi dáslep qansha bolǵan? 
Súwretke qarap másele dúziń hám onı sheshiń: 
343

---

Fermer qalaǵa 2 mashinada qawın jiberdi. Birinshi mashinada 
180, ekinshi mashinada onnan 70 ke artıq qawın bar edi. Hár bir 
qawın 200 sumnan satılǵan bolsa, neshe sumlıq sawda islegen? Eger 
250 sumnan satılsa, neshe sumlıq sawda islegen boladı? 
Dúkanda bir alıwshıǵa 16 m, ekinshisine onnan 4 m kem 
gezleme satıldı. Eger 1 m gezlemeniń bahası 425 sum bolsa, neshe 
sumlıq gezleme satılǵan? Másele shártin ózgertip, onı qaytadan 
sheshiń. 
 
Máselelerdi ańlatpa dúzip sheshiw 
Fermer xojalıǵı 1 kúnde 1200 kg nan 3 kún júzim úzdi. Sonnan 
600 kg mektep hám baqsha ushın berildi. Qalǵanın 10 kg nan etip, 
yashiklerge salıp qalaǵa jiberdi. Qalaǵa neshe yashik júzim 
jiberilgen? Eger 1 kg júzim 80 sumnan satılǵan bolsa, neshe sumlıq 
júzim satılǵan? 
Tómendegi kestede fermer xojalıǵında jetilistirilgen ónimler 
shaması (kg), olardıń bir kilogramınıń bahası (sumlarda) hám 
satıwdan túsken pul haqqındaǵı maǵlıwmatlar keltirilgen. 
a) ózińiz másele dúzip sheshiń hám bos orınlardı toltırıń: 
Ónimlerdiń atı Shaması 
Bahası 
Jámi pulı 
Kapusta 
Láblebi 
Piyaz 
Qıyar 
Pomidor
23t 500kg 
16t 8с 
42t 360kg 
? 
? 
25 sum 
? 
? 
75 sum 
80 sum 
? 
336000 sum 
931920 sum 
615000 sum 
848000 sum 
344

---

b) tómendegi ańlatpalar neni bildiredi? 
23t 500kg + 42t 360kg 
336000 sum + 587500 sum 
10t 600kg + 8t 200kg 
615000 sum + 848000 sum 
16t 8с – 8t 200kg 
931920 sum – 615000 sum 
Miynet sabaǵı ushın mektepke 20 qayshı, sonsha jip hám qayshı 
menen jip birgelikte qansha bolsa, sonsha iyne satıp alındı. Eger, bir 
dana qayshı 35 sumnan, jip 16 sumnan hám iyne 8 sumnan bolsa, 
barlıǵı ushın qansha pul tólengen? Máseleni ańlatpa dúzip sheshiń.
Mámleketimiz turǵınlarınıń kópshiliginde egislik jerleri bar. 
Kóp qabatlı úylerde jasaytuǵın shańaraqlardıń jartısında bolsa óz 
dala háwlileri bar. Xalqımız óz jerleri, dala háwlilerinen shańaraǵı 
ushın jaqsı dáramat alıp kelmekte. 
3 kg qoy júninen 5 m gezleme toqıw múmkin. Eger 10 m 
gezlemeden 3 kastyum tigiw múmkin bolsa, bir kastyum ushın 
qansha jún kerek boladı? 
Tórt 
aǵalı-inili: 
Sarvar, 
Sanjar, Sardar hám Sabır hár 
qaysısı bólek ıdıslarǵa shiye 
terdi. Barlıǵı 76 kg shiye 
terildi. Sardar 18 kg hám Sabır 
16 kg, Sarvar hám Sanjar bolsa 
teńdey shiye terdi. Eger 1 kg 
shiyeniń bahası 120 sum bolsa, 
ajaǵalı-inilerdiń 
hár 
biri 
shańaraqqa neshe sumnan pul 
tawıp kelgen?