Matematika oqíTÍw metodikasí

«Kóp xanalı sanlar» temasında arifmetikalıq ámellerdi úyreniw 
Bul 
temanı úyreniwde oqıtıwshınıń tiykarǵı wazıypası 
arifmetikalıq ámeller (qosıw hám alıw, kóbeytiw hám bóliw) 
arasındaǵı óz ara baylanıslardı ulıwmalastırıw, sistemalastırıwdan 
jazba esaplawlardıń ańlı hám puxta kónlikpelerin payda etiwden 
ibarat. 
Kóp xanalı sanlardı qosıw hám alıw bir waqıtta úyrenilip, 
teoriyalıq tiykarları qosındıǵa qosındını qosıw hám qosındıdan 
qosındını alıw qaǵıydalarınan ibarat. 
Sabaqlıqta qosıw hám alıw jaǵdayları qıyınlıǵı artıp baratuǵın 
tártipte kiritiledi: áste-aqırın xana birliklerinen ótiw sanları artıp 
baradı, nollerdi óz ishine alǵan sanlar kiritiledi, uzınlıq, massa, waqıt 
hám basqa birliklerde ańlatılǵan sanlardı qosıw hám alıw qaraladı.
31064 
73458 
100 
200 
2000 
+ 
+ 
- 
- 
- 
9027 
34572 
6 
43 
178 
70000 
- 
3 241 hám t.b.
219

---

Oqıwshılardı bir neshe sandı qosıwda qosılıwshılardı gruppa 
usılı (qosındınıń gruppalaw qásiyeti) menen tanıstırıw kerek. Mısalı;
23+17+48+52=140 
(23+17)+(48+52)=40+100=140 
23+(17+48+52)=23+117=140 
Kóp xanalı atamalı sanlardı qosıw hám alıw menen baylanıslı 
túrde uzınlıq, massa, waqıt hám baha ólshemleri menen ańlatılǵan 
atamalı sanlardı qosıw hám alıw ústinde islew ámelge asırıladı. 
Mısalı: 
42 m 65 sm +26 m 63 sm =69 m 48 sm
42 m 65 sm
4265 
26 m 83 sm
2683 
69 m 48 sm 
6948 sm 69 m 48 sm. 
Kóp xanalı sanlardı kóbeytiw hám bóliw bir-birinen parıq 
etetuǵın úsh basqıshqa ajıratıladı. 
1-basqısh. Bir xanalı sanǵa kóbeytiw hám bóliw. 
2-basqısh. Xana sanlarına kóbeytiw hám bóliw. 
3-basqısh. Eki xanalı hám úsh xanalı sanlarǵa kóbeytiw hám 
bóliw. 
220

---