|
Физика курсининг меҳнат таълими билан боғланиши: Ўқувчиларни
меҳнат дарсларида олган билимларидан физикани ўрганишда фойдаланиш
йўллари қуйидагича: 1) ўқувчиларни ўқув устахоналаридаги иш
тажрибаларидан физик ҳодисаларни, қонунларни ва уларни техникада
қўлланишларини тушунтиришда, муаммоли вазиятлар ҳосил қилишда, физик
билимларнинг қўлланишини намойиш қилишда фойдаланиш; 2) меҳнат
дарсларида олинган натижаларга асосланган масалалар ечиш; 3) физика
тажрибаларида техника объектларидан фойдаланиш; мактаб устахоналарида
кузатишлар ташкил қилиш (уй вазифаси сифатида).
Физика ўқитувчиси ўқув йили бошида мактаб устахонаси ва уларнинг
жиҳозланиши олиб бориладиган ишлар билан танишиб чиқиши ва унга
асосан боғланишни амалга ошириш режасини тузиб олиши лозим. Меҳнат
таълими ўқитувчиси ҳам дарсларда физик ҳодиса ва қонунлардан кенг
фойдаланиб бориш имкониятига эга. Унда кўриладиган ва қилинадиган
ишларнинг кўп қисми физик қонуниятларга асосланади (ишқаланиш, қаттиқ
жисмларнинг хоссалари ва ҳ.к.).
Предметлараро боғланишни амалга оширишнинг дидактик асослари
Предметлараро боғланишни амалга ошириш педагогика фани олдида турган
муҳим муаммолардан биридир. Йирик илмий тадқиқотлар ва мураккаб
техника масалаларини ҳал қилиш бир неча фанларнинг биргаликда комплекс
қидириш ишлари натижасида амалга оширилади. Амалиёт эҳтиёжлари
натижасида фанларнинг интеграцияси ва дифференцияси вужудга келди. Бу
эса ёш авлодни ўқитиш мазмунида ўз аксини топиши лозимлигини
кўрсатади. Буни предметлараро боғланиш орқали амалга оширилади.
Предметлараро боғланишни амалга ошириш орқали ўқувчиларнинг
билим
даражасининг
ортишига,
илмий
дунёқарашининг
тўғри
шаклланишига, фикрлаш қобилиятларининг, ижодий қобилиятларининг
ривожланишига, бутун ўқув жараёнини такомиллаштиришга шароит
яратилади.
Предметлараро боғланиш политехник таълимни амалга оширишда ҳам
катта рол ўйнайди. Чунки жуда кўп технологик жараёнларни бир неча
фанлардан олинган билимлар асосида тушиниш мумкин. Демак. ўқувчилар
ишлаб чиқариш тамойилларини тушунадиган бўлишларига предметлараро
боғланишни амалга ошириш орқали эришилади. Масалан, электролиз орқали
111
электролитик сирлаш ишларини фақат физика ва кимёдан олган билимларни
комплекс қўллаш орқали тушуниш ва тушунтириш мумкин.
Гўшт ва сут маҳсулотларини кўпроқ олиш ҳайвонлар физиологияси ва
физик омиллар (ҳаракат, намлик, ёритилганлик, электр ва магнит майдон,
электромагнит нурланиш,...) ҳақидаги билимларни комплекс қўлланишни
талаб этади.
Педагог олимларнинг ва мактаб ўқитувчиларининг олиб борган
ишларига асосан предметлараро боғланишларни қуйидаги йўналишларда
амалга ошириш мақсадга мувофиқдир:
1. Ўқув предметларининг шундай кетма-кетлигини танлаш лозимки бир
предметни ўрганиш иккинчисини ўрганишга асос яратсин.
2. Тушунча ва маҳоратни амалга оширишда изчилликни таъминлаш.
3.Умумий тушунчалар, қонунлар, назарияларни тушунтиришда
бирликни таъминлаш.
4.Умумий тушунча ва малакаларни шаклланлиришда умумий
ёндошишни амалга ошириш. Масалан, кўпгина ўқув предметларига умумий
бўлган китоб билан ишлаш малакаси, ўлчаш, ҳисоблаш, график ва бошқа
малакалари ўқувчиларда шакллантиришга умумий ёндошишни амалга
ошириш.
5. Ўқувчиларнинг илмий дунёқарашларини шаклиантириш.
6.Турли фанларда қўлланадиган тадқиқот услубларининг умумийлигини
кўрсатиш (масалан, физика, химия ва биологиядаги тадқиқотда кузатиш ва
тажрибалар).
7.Турли предмелларда бир тушунчанинг такрорланишини йўқотиш (бу
ўқувчиларнинг ўқишга бўлган муносабатларига салбий таъсир кўрсатади).
Предметлараро боғланишни амалга ошириш усуллари асосан
қуйидагилардан иборат: 1) бир предметда ўрганилган ҳодисани бошқа
предметда аввалроқ ўрганилган ҳодиса билан боғланишини кўрсатиш; 2) бир
предметда ўрганилган билимга бошқа предметдан билим олишда суяниш;
3) предметлараро боғланишга хос масалалар ечиш; 4) предметлараро
боғланишга хос лаборатория ишларини бажариш.
Предметлараро боғланишни амалга ошириш имконини туғдирувчи
ўқув машғулотларининг шакллари қуйидагилардан иборат: 1) предметлараро
боғланиш элементига эга бўлган дарс; 2) предметлараро боғланишга хос
семинар ва анжуманлар; 3) комплекс экскурсиялар.Масалан,физика ва
биологиядан табиатга экскурсия; 4) предметлараро боғланишга хос
лаборатория практикуми; 5) тадқиқот элементига эга бўлган мактаб
участкасида тажриба ва кузатиш ишлари.
112
Кўпгина тушунчалар бир неча ўқув предмеллари учун умумий
ҳисобланади. Масалан, "модда" ва "майдон" тушунчалари табиий илмий
фанлар учун умумийдир. Модда физика, кимё ва биологиянинг ўрганиш
объектидир. Майдон материянинг бир кўриниши сифатида физикада
ўрганилиб, кимё ва биологияда ундан фойдаланилади.
Турли фанлар бу тушунчаларнинг турли жиҳатларини ўрганади.
Физика модда ва майдоннинг тузилишини, уларнинг физик хоссаларини,
уларда содир бўладиган жараён ва ҳодисаларни ўрганади; кимё моддани
кимёвий боғланиш сифатида кўриб чиқади, кимёвий элементларнинг
хоссаларини, кимёвий реакцияларнинг қонунларини ўрганади; биология атом
ва молекулаларнинг тирик ҳужайра даражасидаги мураккаб бирикмаларини,
оқсил бирикмаларини, яъни тирик ҳужайралар ҳосил қилувчи бирикмаларни
ва уларнинг хусусиятларини ўрганади. Шунга мос равишда "модда"
тушунчаси мактаб физика, кимё ва биология курсларида ҳам ўз аксини
топган. Агар физика, кимё ва биология курсларини ўрганиш жараёнида
"модда" ва "майдон" тушунчаларини шаклланлириш кетма-кетлиги тўғри
танланса, турли предметларда уларни тушунтиришнинг бир хиллиги
таъминланса, бу тушунчалар ўқувчилар онгида тўғри шаклланиб боради.
Битирувчи синфларда битириш имтиҳонларидан олдин "модда ва
майдон - материянинг икки кўринишидир" мавзусида умумлаштирувчи
маъруза ёки умумлаштирувчи семинар ўтказиш мақсадга мувофиқ. Бунда
ўқувчиларнинг модда ва майдон ҳақидаги турли синфларда турли
предметларни ўрганиш жараёнида олган билимлари умумлаштирилади ва
тартибга келтирилади.
Предметлараро боғланишни амалга оширишга асосланган семинарни
ўтказиш режасини шу масала киритилган предметлар ўқитувчилари
биргаликда тузадилар, ўтказиш вақтини аниқлайдилар. Ўқитувчилар ўз
дарсларида ўқувчиларни семинарга тайёрлаб борадилар, консултациялар
берадилар. Ўқувчилар мавзу юзасидан маъруза ва рефератлар тайёрлайди.
Агар семинарга иккита предмет бўйича билимни умумлаштириш масаласи
киритилган бўлса, ҳар бир предметга бир соатдан вақт ажратилади. Семинар
режаси икки ҳафта аввал эълон қилинади. Семинар режаси ва тавсия этилган
адабиётлар рўйхати кўринадиган жойга илиб қўйилади. Консултатция
жадвали тузиб қўйилади.
Семинарни ўқитувчилардан бири олиб боради. Ҳар бир ўқитувчи ўз
предметига оид маъруза ва чиқишларга баҳо қўйиб боради.Бу семинарда ҳар
бир предметда дарсда ўтилганлар умумлаштирилади ва тартибга солинади.
113
Do'stlaringiz bilan baham: |
