Математика фанини ўҚитишда замонавий ёндашувлар ва инновациялар модули бўйича

 
АҚШ физика ўқитиш тизими: Америка Қўшма штатларида таълим 
тизимининг тузилиши қуйидагича:
- болалар 3 ёшдан 5 ёшгача тарбияланадиган мактабгача тарбия 
муассасалари;
- 1- 8 - синфларгача бўлган бошланғич мактаблар (бундай мактабларда 
6 ёшдан 13 ёшгача ўқийдилар);
- 9 – 12 - синфлардан иборат ўрта мактаблар (бу мактабларда 14-17 
ёшгача бўлган болалар таълим оладилар). У қуйи ва юқори босқичдан 
иборат.
Табиатшунослик турли давлатларда мажбурий курс сифатида турлича 
ўқитилади (2 йилдан 8-9 йилгача). Ўқувчиларнинг танлови асосида физикани 
ўрганиш камчиликни ташкил қилади, бу тахминан ўқувчилар умумий 
сонининг ўндан бир қисмига тўғри келади. АҚШ да тўлиқсиз ўрта мактаб 

---

34 
доирасида физиканинг кириш курси мавжуд. Бу курснинг давомийлиги бир 
ёки икки йил бўлиб, 8-9 синфларда 140 соатни ташкил қилади. Ушбу соатлар 
ичида 50 та лаборатория иши, шунингдек, физиканинг модда миқдори, 
модданинг ўзига хос хусусиятлари, эрувчанлик ва эритмалар, модда турлари, 
радиоактивлик, модданинг атом модели, атом ва молекулаларнинг ўлчамлари 
ва массаси, молекулалар ҳаракати, иссиқлик бўлимлари ўқитилади. 
Жанубий Kopеяда физика ўқитиш тизими: Жанубий Корея 
Республикаси Осиёнинг шарқий қисмида жойлашган давлат бўлиб, аҳолиси 
48 миллион ва ҳудуди 110,000 км
2
ташкил этади. Яъни дунёдаги аҳолиси энг 
зич давлатлардан бири ҳисобланади: 1 м
2
га 476 киши тўғри келади. Қазилма 
бойликларига 
эга 
бўлмаган 
давлат. 
Асосий 
экспорти 
ахборот 
технологиялари, робототехника, автомобил, кемасозлик, электроника ва 
бошқалар. Кўриниб турибдики, бундай қазилма бойликлари йўқ лекин 
дунёнинг энг бой давлатларидан бирида табиий фанларнинг катта ўрин 
тутиши аниқ. Айниқса физика-математика фанлари.
Корея мактабларида таълим 6-3-3 системаси орқали амалга оширилади.
6 йил бошланғич таълим мактаблари (Primary school) да 7(8)-12(13) ёшгача 
бўлган ўқувчилар 1-синфдан 6-синфгача ўқийдилар. 3 йил ўрта мактаб 
(Middle school) да 7,8 ва 9-синфларда таълим оладилар. Кейинги 3 йил 
Ўзбекистондаги ўрта махсус таълимга тўғри келадиган қисми (High school) 
да 10, 11, 12 синфларда 16(17)-18(19) ёшгача бўлган ўқувчилар таълим 
оладилар. Ж.Корея таълим тизимининг структураси 1-расмда келтирилган. 
1-6 синфларда одатда ўқувчиларнинг жисмоний ва ақлий тетиклигини 
ривожлантиришга, ҳаётда керак бўладиган маҳоратларни (basic life skills) 
ўрганиш ва ўқувчи ўз фикр-ҳиссиётларини ҳар-хил коммуникация 
воситалари орқали етказиб бера олиши каби умумий пойдеворни қўйишда 
кўмаклашади. 
7-9 синфларда яшаш учун керакли бўлган муаммони ҳал қилиш 
қобилиятлари, ўз фикрларини креатив шаклда етказиб бериш, келажакда 
танланадиган касб-ҳунар учун пойдевор қўйилади. 
7-9 синфларда табиий фанлар алоҳида ўргатилмайди, балки битта фан 
сифатида бир ўқитувчи томонидан “Табиий фанлар” (Science) сифатида 
ўқитилади. Бу фан биология, химия, физика ва Ер ҳақидаги фанларни (Earth 
science) ўзи ичига олади. Ҳар йилда табиий фанларнинг юқоридаги 4 
йўналиши оддийдан мураккабга қараб чуқурлаштирилиб борилади. 
10-12 синфларда ўқувчиларга оғирроқ юкламалар қўйилади. Бунда 
улар фикр, сабаб, креатив танқид ва ҳоказо, келажакда таълимни давом 
эттириш учун шарт бўлган билим ва маҳоратлар ўқувчининг қизиқиши ва 
талантига мос равишда ривожлантиришга урғу берилади. 

---

35 
11-синфгача ўқувчилар табиий фанларни умумий кўринишда ўрганиб 
келишади. 10 синфда ҳам юқорида келтирилган табиий фанларнинг 4 та 
йўналиши ўргатилади. 11 ва 12-синфларда ўқувчилар Математика /Табиий 
фанлар йўналиши (Math/Science track) ёки тиллар/ Гуманитар фанлар 
(Languages/Humanities track) йўналишларидан бирини танлашига тўғри 
келади. Тиллар /Гуманитар фанлар йўналишини танлаган ўқувчилар табиий 
фанларни ўқимайдилар.
Математика,табиий фанлар йўналишида Физика алоҳида фан сифатида 
киритилади. Бунда ўқувчилар физикани чуқурлаштирилган ҳолда ўқишни 
давом эттирадилар. 
1. Жанубий Корея таълим системасининг структураси 
 
Барча хорижий мамлакатларда физика ўқитиш жараёнида масалалар 
ечиш муҳим ҳисобланади. Францияда тегишли материал ўқиб бўлингандан 
сўнг унга доир масалаларнинг классификациясига алоҳида эътибор 
қаратилади. АҚШ, Швеция ва бошқа давлатларда ўқувчилар билимларини 
текшириш ва назорат қилиш учун тестлардан фойдаланилади. Англия, АҚШ, 
Франция давлатларида турли экспериментал ҳолатлар асос қилиб олинган 

---

36 
масалаларга кўпроқ эътибор қилинади. Умуман олганда, турли хил 
мазмундаги масалалардан фойдаланилади. Баъзи бир мисоллар келтирамиз:
1. Ипнинг бир учига шарча боғланган ва иккинчи учи О нуқтага 
маҳкамланган. Шарчани мувозанат вазиятидан чиқариб ушлаб турилади (бу 
ҳолда ип бироз таранглашган ҳолатда бўлади). Сўнгра шарча қўйиб 
юборилади. Шарча мувозанат вазияти ҳолатидан ўтаётганда ип узилади. 
Шарчанинг бешта ҳолати учун тезланиш йўналишини кўрсатинг (АҚШ). 
2. Қаршиликлари 1 Ом дан бўлган учта резистор, ЭЮК 1,5 В бўлган 
ток манбаи, амперметр иборат занжир схемасини чизинг. Бунда Амперметр 
1,0 А ток кучини кўрсатсин (Швеция).
3. Узунлиги 40 см бўлган идиш синдириш кўрсаткичи 4/3 га тенг
суюқлик билан тўлдирилган. Идиш деворлари юпқа ва оптик системага 
перпендикуляр жойлашган (Япония):
а) Ёруғлик манбаининг аниқ тасвирини ҳосил қилиш учун экранни 
қаерга жойлаштириш керак? 
б) Янги оптик система ҳосил қиладиган тасвирнинг типини аниқланг?