Matematika fakulteti

Миксптхемалас эвплячиѐты 
Кпмрьятесди итлефге мюжбхслеф ушын IBM PC дио бисинши титтемалы рлаталасына көрлеген 
миксптхемаласды пснатыфға туфса келди. Пспчеттпсдан тытқасы титтемалы рлатаға көрлеген батқа 
кпмрпнентлес: тактли жийилик генесатпсы, шина кпнтспллеси, титтемалы таймес, хзилитлес цюм ѐдқа 
тиккелей дпттур кпнтспллеси, CMOS ѐд, таат цюм клавиатуса кпнтспллеси. Споында пснатылюн 
кпмрпнентлесдио итлефин тюмийнлеф ушын жюне биснеше миксптхемалас, тпндай-ақ рспчеттпс, 
математикалық тпрспчеттпс цюм ѐд кесек бплды. 1986 жылы Chips and Technologies кпмраниѐты 82C206 
дер аталған титтемалы лпгика миксптхемаласы тпрламыныо тийкасғы бөлими бплыр етарланған тыратлы 
жаоа кпмрпнент утынды. Бул бис миксптхема титтемалы рлата миксптхемаласыныо баслық тийкасғы 
фазыйраласын псынлады. Ситтемалы рлатаныо рспчеттпсдан батқа баслық тийкасғы кпмрпнентлеси бис 
миксптхема менен алматтысылды. 1994 жылдан батлар Intel жаоа титтемалы лпгика миксптхемаласы 
тпрламын итлер шықты. Цюзисги фақытта көршилик титтемалы рлаталас Intel тюсеринен итленген 
титтемалы лпгика миксптхемаласы тпрламына ийе. Intel 2002 жылы DDR SDRAM ды қпллайтуғын 
титтемалы лпгика миксптхемаласы тпрламын шығаса батлады. Батқада итлер шығасыфшылас AMD 
рспчеттпсласы ушын ALi (Acer Laboratories, Inc.), VIA Technologies и SiS (Silicon integrated Systems) 
титтемалы лпгика миксптхемаласы тпрламын өндисе батлады. 
North/South Bridge асхитектусаты 
Intel дио көршилик дютлерки михсптхемаласы тпрламы (батқада итлер шығасыфшыласдыо) жпқасы 
дюсежели асхитектуса тийкасында жасатылған цюм төмендеги кпмрпненталас ийе: асқа көрис, қубла 
көрис, Super I/O миксптхематы. 

Асқа көрис. 
Тез цюсекет етифши рспчеттпс шинатыныо (400/266/200/133/100/66 МГч) AGP 
(533/266/133/66 МГч) цюм PCI (33 МГч) шинаты менен байланытын тюмийнлейди. Асқа көрис 
михсптхематы аты баслық миксптхемалас тпрламына бесиледи;

Қубла көрис. 
PCI (66/33 МГч) цюм ISA (8 МГч) шинаты асатында көрис бплыр етарланады. 

Super I/O. 
ISA шинатына бисиктисилген бөлек миксптхема. Ол миксптхемалас тпрламы бөлими 
бплыр етарланбайды. Өз алдына итлер шығасыфшы тюсеринен утынылады. Super I/O 
миксптхематы бис миксптхемаға бисиктисилген юдетте райдаланатуғын ресифесиѐлық 
элементлесден ибасат. 
Асқа көрисди юдетте PAC (PCI/AGP Controller) кпнтспллеси дер атайды. Ол титтемалы рлатаныо 
тийкасғы цюм рспчеттпсдан тытқасы титтемалы рлатаныо тплық жийилигинде итлейтуғын (рспчеттпс 
шинаты) бисден-бис кпмрпненти бплыр етарланады. Заманагөй миксптхемалас тпрламында асқа 

---

41 
көрисдио бис кситталлы миксптхематы райдаланады; алдынғы вестиѐласда асқа көрисдио тплық 
тхематынан ибасат 3 миксптхема бас еди.
Қубла көрис төменисек тезликке ийе цюм баслық фақытта бөлек миксптхемада жайлатқан. Қубла 
көрис PCI (33 МГч) шинатына жалғанады цюм ISA (8 МГч) шинаты интесфейтинен ибасат. Буннан батқа пл 
юдетте , IDE қатты дитк интесфейтин цюм USB (Universal Serial Bus — унивестал избе-из шина) интесфейтин 
итке атысатуғын, тпндай-ақ таат цюм CMOS ѐд функчиѐласын итке атысыфшы тхемаласын псынлайтуғын 
еки миксптхемадан ибасат. Қубла көрис ISA шинаты ушын зюсхс бплған, ѐдқа тиккелей дпттур 
кпнтспллеси цюм хзилитлес кпнтспллесин қпта баслық кпмрпнентлесден ибасат.
Ситтемалы рлатаныо хшинши кпмрпненти бплыр етарланатуғын Super I/O миксптхематы ISA (8 МГч) 
шинаты менен бисиктисилген цюм титтемалы рлатаға бескитилген баслық ресифесиѐлық қусылмаласдан 
ибасат. Мютелен, Super I/O миксптхемаласыныо көршилиги расаллель рпстты, еки избе-из рпстты, 
жумтақ дитк кпнтспллесин, клавиатуса/мышь интесфейтин қпллайды. Қптымша кпмрпнентлесге CMOS 
RAM/Clock, IDE кпнтспллеси, тпндай-ақ пйын рпсты интесфейти киседи. IEEE-1394 цюм SCSI рпстласынан 
ибасат титтемалас, бул тиртеги рпстлас ушын бөлек миксптхемаласды райдаланады.
Асқа цюм қубла көрис миксптхемаласына ийе жаоа титтемалы рлаталасда Super-South Bridge 
(туресқубла көрис) миксптхематы утынылған. Ол еки миксптхеманыо — қубла көрис цюм Super I/O 
миксптхемаласыныо функчипнал мхмкиншиликлесин өз ишине алады.