Matematika fakulteti

Титтемалы рлаталас фпсмфактпсы 
 
Кпмрьятесдио юцмийетли кпмрпнентлесинен биси 
титтемалы рлата 
(
system board
, 
motherboard
) ѐмата 
тийкасғы, бат рлата 
(
main board
) дерте аталады. Ситтемалы рлаталасды итлер шығыфда биснеше кео 
тасқалған фпсмфактпслас бас. 
Фпсмфактпс 
(
form factor
) бул рлатаныо физикалық расаметслеси бплыр 
етарланады цюм өзи пснатылатуғын кпсрут тирин анықлайды. Ситтемалы рлата фпсмфактпсласы ттандаст 
ѐмата ттандаст емет бплыфы мхмкин. Стандаст емет фпсмфактпслас тилекке қасты кпмрьятесди 
мпдеснизачиѐлаф ушын тптқынлық қылады. Кео тасқалған фпсмфактпслас төменде көстетилген. 
Еткисген: 
Заманагөй: 
Батқада: 

Baby-AT 

AT 

LPX 

WTX 

ITX 

BTX 

microBTX 

picoBTX 

ATX 

microATX 

FlexATX 

Mini-ITX 

NLX 

Ғюсезтиз кпнттсукчиѐлас 
(Compaq, 
Packard 
Bell, 
Hewlett-Packard 
кпмраниѐласы 
кпнттсукчиѐласы, 
рпстатив/мпбиль 
титтемалас цюм т.б.) 
Кейинги жылласда бисинши IBM PC цюм XT кпмрьятеслесинде райдаланған Baby-AT 
фпсмфактпслы титтемалы рлаталасдан заманагөй титтемаласда райдаланатуғын BTX цюм ATX 
фпсмфактпслы титтемалы рлаталасға өтти. Заманагөй фпсмфактпслас цюс бис тиртеги рлатаныо 
тюйкетлигине кериллик бесетуғын өндисит ттандасты бплыр етарланады.
 
Таблича. Ситтемалы рлаталасдыо айысым фпсмфактпсласы. 
Фпсм-
фактпс
Қплланыф пблатты 
Сазъжмлас 
мактимал
таны 
BTX 
Tower цюм Desktop тиринде итке атысылған кпмрьятеслесинио жаоа юфлады; бул 
ттандаст 2005 жылдан кейин кео тасқалды. Жпқасыөнимдаслы титтемаласда 
қплланады.
7 
microBTX 
BTX фпсмфактпсыныо кишисейтилген фасианты; пста дюсежедеги титтемалас 
ушын асналған. Бул фпсмфактпслы титтемалы рлаталас microBTX ѐмата BTX 
кпсрутласына пснатыф ушын асналған. 
4 
ATX 
mini-tower 
цюм 
full-tower 
кпсрутласындағы 
ттандаст 
кпмрьятеслес; 
рспфеттипналлас цюм батлафшылас, тесвеслес цюм киши мпделдеги жумыт 
ттанчиѐласы, тпндай-ақ жпқасы дюсежели хй титтемаласы ушын қплайлы
кпнттсукчиѐ.
7 
Mini-ATX 
ATX тыо кишисейтилген вестиѐты 
6 
microATX 
Оста дюсежедеги mini-tower вестикал титтемаласы цюм ттпл кпмрьятеслеси 
4 

---

32 
FlexATX 
Цюс қыйлы мақтетлесде қплланатуғын қымбат емет цюм аз өндисилетуғын mini-
tower вестикал титтемаласы
3 
NLX 
Әрифайылық цюм хызмет көстетиф қплайлылықласы менен айсылыр тусатуғын 
mini-tower кпсрпсатив ѐмата вестикал титтемалас 
Цюс қыйлы 
Пасаметслеси өндисит ттандастындағы фпсмфактпсласға кисмейтуғын титтемалы рлаталас 
ғюсезтиз кпнттсукчиѐдағы рлаталасға киседи. Бундай титтемаласда семпнт ѐмата мпдеснизачиѐ жхдю 
қымбат, тебеби пласда титтемалы рлатаны, кпсрут ѐмата тюмийнат блпгын батқа мпделлес менен 
алматтысыф мхмкиншилиги кем. Мютелен, Dell (1996 жылдан цюзисги фақытқа шекем өндиситтеги) 
кпмрьятеслеси мпделлеси. Бул кпмрьятеслесде мпдификачиѐланған тюмийнат блпгы цюм ATX 
рлататыныо батқаша сазъжмласы райдаланған. Бул көстетилген кпмрпнентлес ттандаст титтемалы рлата 
цюм тюмийнат блпкласы менен тюйкет келмейди. Спнлықтан, тюмийнат блпгын мпдеснизачиѐлаф ушын 
аснафлы Dell-тюйкет блпк райдаланыф кесек бплады. Ситтемалы рлата ттандастқа өзгестилте тюйкет 
тюмийнат блпгын алыф кесек.
Бисинши PC бисиктисиф рлататы 08.1981 жылы шығасылған бисинши IBM PC ге пснатылды. Baby-
AT 1983-1996 жылласда титтемалы рлаталас ушын белгили фпсмфактпс бплды. 1996 жылдан батлар Baby-
AT пснына ATX фпсмфактпсы райдалана батлады. 1996 жылдан батлар көршилик кпмрьятес 
титтемаласында ATX, microATX ѐмата NLX фпсмфактпслы титтемалы рлаталас райдалана батлады. Baby-
AT титтемалы рлаталасыныо етки мпделлесинде USB, DIMM цюм AGP сазъжмласы жпқ еди. Айысым 
Baby-AT клаттындағы титтемалас 6-кпнтактлы киши өлшемли mini-DIN сазъемы менен тюмийнленген 
(юдетте PS/2 ѐмата мышь сазъжмы дерте аталады). 

---

33 
IBM PC титтемалы рлататы (1981-жыл) 

---

34 
Baby-AT фпсмфактпслы Tyan Trinity 100AT титтемнаѐ рлататы 
ATX
ATX фпсмфактпсы Intel кпмраниѐты тюсеринен 07.1995 жылы утынылды. ATX кпнттсукчиѐты Baby-
AT цюм LPX ттандастласыныо жетилиттисилген фпсматы. Бул кпнттсукчиѐдағы титтемада титтемалы 
рлата диткпвпдласды пснатыфда тплық жафылыр қалмайды, бул титтеманыо цюс қыйлы кпмрпнентлесине 
(мютелен рспчеттпс, ѐд мпдуллеси, диткпвпдласдыо ишки сазъжмласына) цюм шина сазъжмласына ескин 
дпттурты тюмийнлейди. Буннан батқа Intel кпмраниѐты утындай кпсрутта пснатылатуғын mini-ATX 
кпнттсукчиѐтын утынды, тпндай-ақ ATX титтемалы рлататыныо microATX цюм FlexATX дер аталатуғын еки 
кишисейтилген вестиѐты бас.
02.1997 жылы ATX тречификачиѐтыныо 2.01 вестиѐты райда бплды. 05. 2000 жылы ATX 
тречификачиѐтыныо кейинги 2.03 вестиѐты шығасылды. Цюзисги фақытта ATX көршилик жаоа 
титтемаласда райдаланатуғын, титтемалы рлаталас ушын кео тасқалған фпсмфактпс бплыр етарланады.

---

35 

---

36 
Кпсрутқа пснатылған ATX титтемалы рлататы